Elijah Jorowitz (berreskurapen bat)

[Duela urte dezente, lehenengo El País egunkariaren euskarazko atal aspaldi zenduan, eta, ondoren, bere behin-betiko forman, Itzalak liburuan (Erein, 2004), ipuin hau eman nuen argitara. Gazako zerrendan Israeleko armada egiten ari den sarraskia gogoan, hemen berreskuratzea bururatu zait, keinu hutsala dela jakinda ere. Baina keinu bat da, behintzat]

Elijah Jorowitz

Elijah Jorowitz ezkutatzen bide da René ezizenaren atzean Primo Leviren Hau gizon bat bada lanaren orrialdeetan; hori uste izan dute betidanik, behintzat, haren senideek. Auschwitzeko Lager-aren horrorea hoberen islatu duen liburu eder eta lazgarri horretako ataletako batean, «hautaketa» bat deskribatzen digu Levik: SSek, segundo gutxitan, erabaki behar dute beren aurretik ia korrika igarotzen diren preso biluzietatik zein biziko diren, eta zein joango diren gas-ganbarara. Justu Leviren aurretik pasatu den René horren fitxa ezkerrera bideratu du ofizialak, eta ezkerra heriotza da, giltzapetuek geroago jakingo duten bezala; Levirena eskuinera joango da, eta bizitza esan nahiko du horrek. Levik ez du berriro René ikusiko.

Baina, zaindariak sobornatuz, René hura salbatu zen, eta sarraskitze-esparrutik bizirik atera ahal izan zen; hori diote behintzat Jorowitzen ondorengoek, ziur baitaude Levik kontatzen duenarekin bat datorrela Elijahren ezpainetatik hainbat alditan entzundako istorioa. Tamalez, Elijah Jorowitzek berak ezin izan zuen kontua konfirmatu, liburua irakurri gabe hil baitzen.

Elijah Jorowitz Poloniako Łódź hirikoa zen jatorriz, eta margolaria zen: gerra aurretik erretratuak eta balio eskaseko olio postinpresionistak pintatzen zituen. Auschwitzetik bizirik ateratzea lortu zuen arren, ez zen pertsona bera. Gerra amaitu eta berehala berriro ezkondu zen, kontzentrazio-esparruetako beste preso ohi batekin, eta senar-emazteak Israelera emigratu zuten 1948an; bi haur izan zituzten. Baina Elijah, bere emaztea ez bezala, obsesionatuta zegoen Lager-ean gertatutakoarekin: etengabe ekartzen zuen hizpidera, eta, bizirik atera ziren askok bezala, bere esperientzia kontatzeko premia bizia sentitzen zuen. Makina bat aldiz saiatu zen bere oroitzapenak papereratzen, alferrik baina: 1951n bere buruaz beste egin zuen Haifako bere etxean.

Kontatu behar horrez gain, urte horietan zehar beste grina bat garatu zuen Jorowitzek: behin eta berriro paisaia berbera pintatzeari ekin zion. Auschwitzen bertan izandako ametsetan ikusitako paisaia bide zen: lautada lehor eta zuri bat, eraikinenak izan zitezkeen hondakinez betea, eta argitasun itzela zeruan. Ez zuen leku hori ezagutzen, ziur zegoen, eta egonezin estrainio bat sortzen zion, ametsean ezer berezirik gertatzen ez zen arren: beroaren dirdaia, eta paisaia geldo eta mortu hura –besterik ez. Lagereko esnaldi danteskoarekin alderatuta, amets horrek desiragarria irudi lezake, baina, dena delakoagatik, angustiaz betetzen zuen Elijah. Eta, izan ere, askapenaren ondoren, Elijahk ez zuen erretratu edo koadro postinpresionista gehiagorik egin: margotu ahal izan zuen gauza bakarra Auschwitzeko amesgaiztoetako paisaia hura izan zen, askotariko perspektiba eta angeluetatik, tamaina handiagoan edo txikiagoan, mihisearen zein paperaren gainean, olioz eta akuarelaz eta argizariz, zabarki edo perfekzio osoz; izan ere, azkeneko margoak ia hiperrealistatzat jo daitezke, eta urrutitik argazkiekin nahas daitezke.

Elijahk burututako koadro eta marrazkiak ehunetik gora dira. Gehienak Jorowitztarrek dituzte, Haifako etxeko ganbaran gordeta; bat, handiena, zehatzena, egongela nagusian esekita dago, oroigarri legez. Garai batean saiatu ziren bat edo beste saltzen, baina inork ez zituen erosi nahi. Behinola, koadroetako bat eskuratzekotan egon zen Yad Vashem delakoa, Jerusalemgo Holokaustoaren Oroitzapen Zentroa, baina azkenean proposamena atzera bota zuten, «Lager-ean gertatutakoarekin zerikusi zuzenik ez zuelakoan». Chicagoko Arte Garaikideko museoak tamaina txikiko bat erosi zuen, baina ez da inoiz bilduma iraunkorrean erakutsi.

Elijah Jorowitzen bilobak hemeretzi urte ditu, eta Elijah du izena, aitonak bezala. Israelgo Armadako soldadua da. Armadaren mapetan gorriz azpimarratuta ageri den puntu batera heldu berria da, beste hainbat soldadurekin batera, palestinarren kontrako operazioetan aritutako brigada bat ordezkatzera; ofizialak muino txiki batera igotzeko eta adi egoteko agindua eman dio. Heldu bezain laster konturatu da: lautada lehor eta zuri bat bistaratu du, eraikinen hondakinez betea, eta argitasun itzela zeruan. Etxeko salako koadro handia. Ehunka aldiz ikusitako margo eta marrazkiak. Aitonaren amesgaiztoa.

Jeningo errefuxiatuen eremua zela dio Armadaren Zisjordaniako mapak.

[Argazkia Beit Hanoun-ekoa da, Gazako zerrendako hiri bat, Gaza hiriaren ekialdean. Argazkia azken eraso honetakoa da, eta Yousef Hammash-ena da, Ane Irazabalek bere Twitter kontuan zabaldu bezala. Nire ipuinak, bistan denez, Zisjordaniako Jeningo eremuak 2002an jaso zituen erasoak zituen hizpide. Baina, tristeki, berdin-berdin alda nezakeen, egun, Beit Hanounengatik, Elijah gaztea Elijah zaharraren birbiloba bihurtu ondoren, adibidez].

Zurrunbilo

[Lehengoan Uri Ruiz Bikandi joan zitzaigun (Durango 1950-Gasteiz 2023). Adiskidea eta, Gasteizko Irakurle Klubaren hasierako unetik –duela hogei urte!– irakurkide fidela. Hori guztia gogoan, mikroipuin hau idatzi dut, jakinda ez dela, inondik ere, nahikoa omenaldi]

Zurrunbilo

_{Uri Ruiz Bikandiri}

Zurrunbilo bihurtzen zen. Baina ez irudizko adieran, benetan baizik: airea espiralean mugitzen hasten zen bere inguruan, eta denok irensten gintuen azkenean.

         Ez dut bera baino literaturzale apasionatuagorik ezagutu. Irakurketa tailerrean, alde ala kontra, kartsu azaltzen zituen bere iritziak, irrikaz beteta. Berdin zitzaion idazlea aurrean zegoen ala ez, garai batean ohitura hori baikenuen, irakurri behar genuen liburuaren idazlea gure tertuliara gonbidatzekoa. Aipatu bezala, berdin zitzaion. Esan beharrekoak esaten zituen, listo.

         Eta batzuetan, pasioa azken burura eramaten zuenean, zurrunbiloa sortzen zuen, eta denok irensten gintuen, bata bestearen atzetik, baita idazlea ere, gurekin bazegoen. Liburua gustuko bazuen, ederra zen zurrunbiloaren barruan gutako bakoitzak aurkitzen zuen mundua, betiere irakurri genuen liburuaren gainean eraikitakoa: sendatuta ateratzen ginen bertatik, liburu on bat irakurtzen amaitzean gertatu ohi den bezala. Kurioski, ondoren, zurrunbiloaren barrukoa elkarri kontatzen genionean, ohartzen ginen gutako inork ez zuela esperientzia bera bizi izan, guztiok onartu arren, zuzenean edo zeharka, liburuarekin zerikusia izan zuela.

         Baina gustuko ez bazuen, sortzen zuen mundua amesgaiztoa zen: liburuaren edukitik abiatutako nolabaiteko alde ilun, likitsu eta espantagarri bat. Halakoetan, berarekin ados egon ala ez, ez genuen gehiegi irauten bertan, lehenbailehen ateratzen saiatzen ginen handik. Baina zerbait ikasten genuen beti.

         Ateratzen ez zirenak idazleak ziren. Ez zurrunbiloan sortzen zuen mundua adeitsua zenean, ezta itzalezkoa zenean ere. Azken batean, idazleak hain dira egozentrikoak, hain daude lotuta beren obrarekin, ezen ezin baitzioten ihes egin, barruan sartzen zirelarik: lehenengo kasuan, gusturegi zeudelako –beren lumatik ateratako sorkariarekin are maiteminduago, posible bazen–; bigarrenean, ezin ziotelako itzuri egin zerbait munstrotsua gauzatu izanaren erru-sentimenduari, edo izuari, akaso. Zurrunbiloa baretzen zenean, eta irakurketa tailerraren bilera-aretora itzultzen ginenean, idazlea falta zen beti.

         Halako hiruzpalau saioren ondoren, egokiena idazlerik gehiago ez gonbidatzea izango zela erabaki genuen.

_{GarlandFamily, CC BY-SA 4.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, via Wikimedia Commons}

En el Tanit

[Hace unas semanas, con una fiesta de despedida, cerraba el Tanit, histórico pub musical de Amara Nuevo, barrio gris y sin personalidad de San Sebastián (el mío). Me dio pena no poder acudir al evento. La semana pasada, como presunto homenaje, puse en este mi blog la versión original en euskera del relato “En el Tanit”, que hoy rescato aquí en español, tal y como se publicó en el libro Biodiscografías –Discos, casetes y demás recuerdos falsos–, editado por Páginas de Espuma en 2015. La fotografía es de Mariví Ibarrola, de 2021, a la que agradezco mucho habérmela cedido para esta ocasión]

En el Tanit

Itoiz
Alkolea
Elkar, 1982.

–Pues Ambulance, sin duda.

         –¿Esa mala imitación de Police? ¡Venga ya!

         –¿Y quién dice que es una mala imitación de Police?

         –Yo mismo, si te parece.

         –Qué quieres que te diga: como argumento de autoridad no me parece suficiente.

         –¿Y por qué no?

         –Ya sabes por qué. Y tú, Karlos, ¿qué opinas?

         A saber cómo llegamos a ese tema. Habíamos quedado los tres en el Tanit, por primera vez en mucho tiempo, y, aprovechando que –para ser San Sebastián– no hacía demasiado fresco y, sobre todo, no llovía,  aún seguíamos apalancados en la terraza del bardos horas y media y cuatro rondas más tarde: gin-tonic, lejía y Havana Club siete años –chupito– respectivamente. El motivo principal y, por lo tanto, silenciado de la reunión era, desde luego, la separación de Iñaki, pero aún no habíamos llegado al tema y tampoco lo haríamos más tarde, al menos si no tomamos en consideración los abrazos, algo más largos que de costumbre, que nos dimos al despedirnos, y los “Venga, ánimo” que transmitimos a Iñaki junto a algún leve puñetazo a la altura del hombro.

         Contesté con prudencia a la pregunta de Iñaki:

         –Vamos a oír primero qué tiene que decir Marcos.

         –¿Para qué? ¡Si ya lo sabemos de sobra!

         –Vete a la mierda.

         Antes sólo nos calentábamos hasta ese punto cuando discutíamos sobre política: iba a añadir eso, pero me arrepentí en el último momento, y creo que hice bien. Además, no era del todo cierto: los debates musicales podían ser tan virulentos como los políticos, en aquella época. De hecho, a veces solían ser el mismo debate.

         –Si lo dices porque a Marcos le gusta el rock sinfónico… –intenté mediar.

         –¡El rock progresivo, joder!

         –Pues en aquella épica se le decía sinfónico –aprovechó Iñaki–. No sé de dónde habéis sacado lo de progresivo, pero es un invento moderno. Al menos aquí.

         –Qué sabrás tú.

         –Pues por ejemplo que el rollo ese del rock progresivo ya estaba pasado de moda cuando nosotros empezamos a escuchar música. Menuda brasa nos dio el pesado este con Pink Floyd, ¿te acuerdas, Karlos?

         –Cuando un disco es bueno, es bueno, da lo mismo el estilo –respondió Marcos–. Y los de Pink Floyd son la hostia. Bueno, la mayoría.

         Yo me refugié en un silencio inquieto, por si las moscas.

         –Pues vale, a ver: ¿cuál es el disco de Itoiz que más te gusta? ¿El primero o Ezekiel? Porque tratándose de ti no hay más opciones…

         –El primero, está claro.

         –Ezekiel es demasiado folkie para Marcos… –añadí yo, con una sonrisa.

         –Tiene buenas canciones, y se escucha bien aún: si no fuera por esos coros infantiles… Pero el primero es mejor.

         –Pues yo creo, fíjate, que nadie se acordaría de ese disco si no incluyera “Lau teilatu”.

         –Eso es lo que más me jode. De hecho, Juan Carlos Pérez llegó a odiar esa canción…

         –Sí, no hay más que escuchar cómo la cantó en la versión en directo que grabaron…

         –¡Eso sí que es destrozar una canción! Y delante de todos sus fans, además, ja ja ja…

         –Sí, hay que admitir que tuvo su mérito –siguió Marcos–. Por eso digo que no es justo lo que le ocurrió al primer disco. Si te olvidas de “Lau teilatu”, el resto de las canciones son rock progresivo de manual. Del nivel de los discos que se grababan en aquella época en Inglaterra o en Italia.

         –Hombre, en aquella época, en aquella época… que el disco es de 1978…

         –Ya sé lo que quieres decir. La irrupción del punk, la extinción de los dinosaurios… Pero aquí las cosas iban más despacio, y llegaban más tarde. ¿de cuándo es el primer grupo punk de Euskal Herria? ¿Y en qué idioma cantaba, eh?

         –Pero…

         –No, Iñaki, nada de eso. El retraso no fue tanto, en el caso del rock progresivo en euskera: eso al menos tendrás que admitírmelo. Sí, aquel primer disco de Itoiz se publicó en el 78, y el rock progresivo llegó a su cénit en el 72 o el 73, en las Islas. Te diré más: comparado con los discos de ese estilo que se grababan a finales de los setenta, el de Itoiz da la talla, y supera a muchos con nota: eso es lo que quería decir.

         Entré en el bar y saqué otra ronda, aunque ya había empezado a refrescar.

         –¿Sabéis a quién he visto adentro, junto a la barra?

         –Sí: a Aran.

         Tenía que haberme imaginado que Iñaki acertaría: es el único de nosotros que sigue viviendo en el barrio y, por lo tanto, sigue acercándose al Tanit con alguna asiduidad.

         –¿Arantzazu Zabaleta Fuentes? –preguntó Marcos, tirando del recitado de la lista de clase de la ikastola.

         –La misma.

         –Joder, ya son años… ¿Y no le has dicho que se siente un momento con nosotros a tomar algo?

         –No…

         –Ah, es que está hablando con alguien…

         –No creo –me ayudó Iñaki

         –La he saludado, pero…

         –Seguramente no te habrá ni conocido –siguió Iñaki.

         –Cómo no te iba a reconocer… tampoco estás tan cambiado…

         Iñaki y yo nos reímos.

         –Tú quizá no, pero lo que es los demás… –dijo Iñaki dándose unas palmadas en la tripa.

         –Yo incluso diría que Marcos está más delgado que entonces –aporté.

         –Cadavérico –añadió Iñaki.

         –Iros a tomar por culo.

         –No te lo tomes así, hombre. Además, lo que Karlos quería decir es que Aran no está como para conocer a nadie, ¿verdad?

         –¿Pero es que no lo había dejado…?

         –Sí, para engancharse otra vez, y dejarlo, y engancharse una vez más…

         Nos quedamos en silencio durante cosa de medio minuto.

         –Alkolea –dije yo al final.

         –¿Qué? –preguntaron Iñaki y Marcos a la vez.

         –Alkolea, el tercer disco de Itoiz…

         –¿Ese cuál era? –preguntó Iñaki.

         –Sí, hombre –terció Marcos–. El de “Marilyn”.

         –Ah… Pues yo no me acuerdo más que de esa canción –siguió Iñaki–. Ni siquiera sé si llegué a escuchar el disco entero…

         –Seguro que sí. De todas formas, me extraña que hayas escogido ese disco precisamente, Karlos: no es de los que suele salir en las quinielas de Itoiz. Diría incluso que es el más flojo de todos. Demasiado ecléctico; se nota que no sabían por dónde les daba el aire, en aquella época. Hay ecos progresivos, desde luego, pero se les nota demasiado que les gustaba Supertramp, en aquella época, y ya sabéis que a mí, Supertramp… Además “Marilyn” siempre me ha parecido un tema facilón…

         –Pues a mí no me disgusta –Iñaki nunca pierde una oportunidad para pinchar a Marcos.

         –¿Qué es lo que no te disgusta: Supertramp o “Marilyn”?

         –“Marilyn”. Y tampoco Supertramp, ahora que lo dices.

         –Cómo no. A fin de cuentas, eres un popero.

         –Pues yo no diría que “Marilyn” es una canción pop…

         –¿Qué es, entonces?

         –No sé, para mí tiene un toque jazz, ¿no crees? –Iñaki me dirigió a mí la pregunta, en busca de complicidad; yo decidí seguir callado.

         –¿“Un toque jazz”? No tienes ni puta idea.

         –Bueno…

         –Dices eso sólo porque en la canción suena un saxo.

         –Lo que faltaba. ¿Es que te crees que soy imbécil, o qué?

         Perdí deliberadamente el hilo de la discusión. De un momento a otro Iñaki y Marcos se girarían hacia mí y me pedirían que justificase mi defensa de Alkolea. Y yo tendría que confesarles que me había acordado de aquel disco porque se lo regalé –en forma de casete– a Aran cuando cumplió dieciséis años. Sorprendentemente, sigo acordándome de cuál es el día de su cumpleaños: el 27 de abril –sorprendentemente, digo, porque no suelo acordarme ni del de mis hermanos–. No tenía papel de regalo y se lo entregué envuelto en una hoja de periódico, casi seguro en una del Egin. Unos días más tarde Aran me confesó que “Hire bideak” era la canción que más le había gustado –y, bien pensado, Marcos tenía razón: es bastante Supertramp–. Escuchamos más de una vez juntos aquel casete, Aran y yo.

         Al final me decidí por llevar a cabo una defensa técnica del disco. Marcos e Iñaki me machacaron sin piedad. Aunque en algún momento de la discusión Iñaki sacó a relucir el álbum Espaloian, y también Musikaz blai y “Marea gora” –«¿Ese patético intento de mimetizar el “Owner Of A Lonely Heart” de Yes?» preguntó, con muy mala leche, Marcos–, la cuestión siguió siendo primer disco o Ambulance. Como siempre, no hubo manera de llegar a un consenso.

         Nos tomamos otras dos rondas antes de que empezaran a recoger las mesas de la terraza, y, de alguna manera, conseguimos dejar de lado el tema de la separación de Iñaki. Yo, aunque estuve vigilando la puerta con el rabillo del ojo, no vi salir a Aran del bar. Al despedirnos nos dimos un abrazo más fuerte que de costumbre –sobre todo a Iñaki–, y Marcos y yo le dijimos «Venga, ánimo», mientras le propinábamos leves puñetazos a la altura del hombro.

         No volvimos a ver a Marcos: unos meses más tarde su hermano le avisó a Iñaki de que estaba en el hospital, en fase terminal. Cáncer de páncreas. Cuando estuvo con nosotros, en el Tanit, ya lo sabía, por lo visto. Hay que joderse.

         Después del funeral, mientras tomábamos algo, Iñaki me confesó que había vuelto con su mujer. «Por los niños, ya sabes». Durante unos instantes no supe si felicitarle o no. Al final le di un par de palmadas en el hombro, y empezamos a hablar de otra cosa.

         A veces le pregunto por Aran, cuando nos encontramos o hablamos por teléfono. Pero siempre me contesta que no la ha vuelto a ver por el Tanit.

Tanit-en

[Duela bi asteburu Donostiako Amara Berriko Tanit pub historikoak itxi zuen. Galdu egin nuen despedidako festa: Euskal Herritik kanpo nengoen, tamalez, bestela joango nintzatekeen. Amara Berri bezalako pertsonalitate berezirik gabeko auzo bati pertsonalitate minimo bat ematen zioten lokal horietako bat zen Tanit. Nire Biodiskografiak liburuan (Erein, 2011) ipuin bat eskaini nion, nolabait, eta hona ekartzea bururatu zait, omenaldi atzeratu eta postumo gisa].

TANIT-EN

Itoiz
Alkolea
Elkar, 1982.

–Ba, dudarik gabe, Ambulance.

–Policeren disko baten imitazio txar hori? Bai eta zera ere!

–Eta nork dio Policeren imitazio txarra denik?

–Nik neuk, gaizki iruditzen ez bazaizu.

–Ez zait autoritatezko argudioa iruditzen.

–Zergatik ez?

–Badakizu zergatik. Eta zuk, Karlos, zer diozu?

Auskalo nola iritsi ginen gai horretara. Tanit tabernan geratuta geunden hirurok, aspaldiko partez, eta bertako terrazan jarraitzen genuen, gauaren epela probestuz, bi ordu eta erdi eta lau erronda geroago: gintonic-a, lejia eta zazpi urteko Havana Club-a –txupitoa–, hurrenez hurren. Gure bileraren motibo nagusia eta, aldi berean, aipatu gabea, Iñakiren banaketa zen, zer esanik ez, baina ordura arte ez ginen horretaz mintzatu, eta ez genuen gaia ukituko ondoren ere, elkarri agurtzean eman genizkion besarkada ohi baino estuagoak eta ukabilkada leunez lagundutako “Tira, animo”-ak kontuan hartzen ez baditugu bederen.

Zuhurtziaz erantzun nion Iñakiren galderari:

–Aditu dezagun lehenbizi Markosek esateko duena…

–Zertarako? Sobera dakigu-eta!

–Joan zaitez pikutara.

Lehen, politika kontuez hitz egitean bakarrik berotzen ginen horrela: horixe esatera nindoan,baina azkeneko unean damutu egin nintzen; ondo egin nuela uste dut. Gainera, ez zen guztiz egia:musikaren inguruko eztabaidak politikoak bezain bortitzak izan zitezkeen, garai batean. Izan ere, eztabaida bat eta bera izaten zen askotan.

–Markosi rock sinfonikoa gustatzen zaiolako esaten baduzu…–saiatu nintzen.

–Rock progresiboa dela, joder!

–Garai hartan rock sinfonikoa esaten zitzaion ba –aprobetxatu zuen Iñakik–. Ez dakit nondik atera duzuen rock progresiboarena, baina oso inbento modernoa da…

–Zer jakingo duzu zuk.

–Ba, adibidez, rock sinfonikoa pasatuta zegoela jada gu musika entzuten hasi ginenerako. A ze alamena ematen zigun honek Pink Floydekin, ezta, Karlos?

–Disko onak, disko onak dira,berdin dio estiloak –erantzun zuen Markosek–. Eta Pink Floydenak lahostia dira.Tira, gehienak.

Ni isiltasun urguri batean babestu nintzen, badaezpada ere.

–Ea ba: zein da gehien gustatzen zaizun diskoa? Lehenengoa ala Ezekiel? Beste aukerarik ez dagoelako, zu izanda…

–Lehenengoa, bistan denez.

–Ezekiel folkiegia da Markosentzat…–gehitu nuen nik, irribarre batekin.

–Kanta onak ditu, eta gustura entzuten da; umeen koro horrengatik ez balitz… Baina lehenengoa bezalakorik ez dago.

–Ba disko hori guztiz ahaztuta legoke, baldin eta “Lau teilatu” egongo ez balitz bertan.

–Horrexek amorratzen nau gehien. Izan ere, Juan Carlos Perez abestia gorrotatzera iritsi zen…

–Bai, grabatu zuten zuzenekoan nola kantatzen duen entzutea besterik ez dago…

–Hori bai dela abesti bat destrozatzea! Eta zale guztien aurrean gainera, kar, kar, kar…

–Bai, ez da meritu makala –jarraitu zuen Markosek–. Horregatik diot ez dela justua lehenengo diskoari gertatutakoa. “Lau teilatu” alde batera utzi ezkero, beste kanta guztiak rock progresibo peto-petoak dira. Garai horretan Ingalaterran edo Italian egiten ziren diskoen mailakoak.

–Tira, garai horretan, garai horretan…

–Bai, badakit zer esan nahi duzun. Punkaren oldarraldia, dinosauroen estintzioa… baina hemen gauzak mantsoago zihoazen, eta beranduago iristen ziren.Noiz abiatu zen aurreneko talde punkia Euskal Herrian? Eta ze hizkuntzatan kantatzen zuen, e?

–Baina…

–Ez, Iñaki, ez.Atzerapena ez zen horrenbestekoa, kasu honetan: hori onartu beharko didazu behintzat. Itoizen disko hura 78koa zen, eta rock progresiboak 72an edo 73an jo zuen gailurra, irletan. Are gehiago, hamarkadaren amaieran grabatzen ziren estilo horretako diskoekin konparatuta, oso maila ona du Itoizenak: horixe esan nahi nuen.

Tabernara sartu eta beste erronda bat atera nuen kanpora, giroa freskatzen hasia bazen ere.

–Ba al dakizue nor ikusi dudan hor barruan, barra aldean?

–Bai: Aran.

Imajinatzen nuen Iñakik asmatuko zuela: bera da auzoan bizitzen geratu den bakarra, eta Tanitera maiztasun minimo batez hurbiltzen jarraitzen duena, beraz.

–Arantzazu Zabaleta Fuentes? –galdetu zuen Markosek, ikastolako gelakideen zerrenda gogoan.

–Horixe bera.

–Joder, urteak dira… Eta ez diozu esan gurekin zerbait hartzera ateratzeko?

–Ez…

–A, norbaitekin zegoen…

–Ez dut uste –lagundu zidan Iñakik.

–Agurtu egin dut, baina…

–Ziurrenik ez zintuen ezagutu ere egingo –jarraitu du Iñakik.

–Nola ez zintuen ezagutuko ba… ez gaude horren aldatuta…

Barre egin genuen Iñakik eta biok.

–Zu agian ez, baina besteok… –sabelaldea igurtzi zuen Iñakik.

–Izan ere, Markos orduan baino argalago dago –gehitu nuen nik.

–Kadaberikoa –Iñakik.

–Joan zaitezte popatik hartzera.

–Ez hartu horrela,motel. Gainera, Karlosek esan nahi duena zera da, Aran ez dagoela inor ezagutzeko moduan, ezta?

–Baina ez al zen atera, azkenean…?

–Bai, eta berriro jausi, eta berriro atera, eta berriro jausi…

Isilik geratu ginen minutu erdiz edo.

–Alkolea –esan nuen nik halako batean.

–Zer? –Iñakik eta Markosek.

–Alkolea, Itoizen hirugarren diskoa…

–Zein da hori ba…? –galdetu zuen Iñakik.

–Bai, motel –Markosek–. “Marilyn”-ena.

–A… ba nik kanta hori baino ez dut gogoratzen –jarraitu zuen Iñakik–. Ez dakit sekula entzun dudan diskoa osorik…

–Seguru baietz, kontua da ez zarela akordatzen. Izan ere, harritzen naiz zuk disko hori aukeratu izanaz, Karlos: ez da Itoizen kinieletan sartu ohi denetakoa. Are gehiago, flojoena dela esango nuke. Nahasiegia, nabaritzen da ez zekitela nondik jo garai hartan. Baditu doinu progresibo batzuk, baina gehiegi nabaritzen zaie Supertrampen ukitua, eta badakizue niri, Supertramp… Eta “Marilyn” baino errazkeria handiagorik, bestalde…

–Ba niri gustatzen zait –Iñakik.

–Supertramp, ala “Marilyn”?

–“Marilyn”. Eta baita Supertramp ere.

–Nola ez ba. Popero bat zara, azken finean.

–Ba nik ez nuke esango “Marilyn” kanta pop bat denik…

–Zer da ba?

–Ez dakit, niretzat badu jazz ukitu bat, ez duzu uste? –galdera niri zuzendu zidan Iñakik, babes bila; isilik jarraitzea erabaki nuen.

–Jazza? Ez duzu putaideiarik ere.

–Bueno…

–Kantan saxofoi bat entzuten delako esaten duzu hori.

–Falta zitzaiguna. Zer uste duzu, ergela naizela, ala?

Galdu egin nuen eztabaidaren haria. Une batetik bestera nigana jiratu eta Alkolearen defentsa justifikatzeko eskatuko zidaten biek ala biek. Eta nik esan beharko nien burura –eta ezpainetara– etorri zitzaidala Alkolearen kasetea Arani oparitu niolako, hamasei urte bete zituenean. Harrigarriro, egun zehatzaz eta guzti akordatzen nintzen: apirilaren 27a –harrigarriro, diot, nire anaia-arrebenaz ere gogoratzen ez naizelako, normalean–. Ez nuen oparirako paperik, eta egunkari-orri batean bilduta eman nion; ia seguru, Egineko batean. Handik egun batzuetara aitortu zidan, esker onez, “Hire bideak” zela gehien gustatzen zitzaion kanta –eta ondo pentsatuta, Markosek arrazoi: nahikoa Supertramp da–. Kasetea behin baino gehiagotan entzun genuen elkarrekin, Aranek eta biok.

Diskoaren defentsa teknikoa egitea erabaki nuen, azkenik. Alde guztietatik egurtu ninduten besteek. Eztabaidaren une batean Iñakik Espaloian hizpidera ekarri bazuen ere, eta baita Musikaz blai eta “Marea gora” ere –«Yes-en “Owner Of A Lonely Heart” mimetizatzeko ahalegin baldar hori?», galdetu zuen, maltzur, Markosek–, auziak lehenengo diskoa ala Ambulance izaten jarraitu zuen. Ebatzi gabe geratu zen, ezinbestean.

Beste bi erronda hartu ahal izan genituen tabernaria kanpoko mahaiak jasotzen hasi aurretik, eta, nola edo hala, Iñakiren banaketaren gaia albo batera uztea lortu genuen. Nik atea zeharretik zelatatu banuen ere, ez nuen Aran Tanitetik irteten ikusi. Agurtzean estu besarkatu genuen elkar –Iñaki batez ere–, eta Markosek eta biok «Tira, animo» esan genion, sorbaldan ukabilkada leun batzuk ematen genizkion bitartean.

Markos ez genuen berriro ikusi: hilabete batzuk geroago haren anaiak abisatu zion Iñakiri terminal zegoela ospitalean. Pankreako minbizia. Gurekin egon zenean, Taniten, jakinaren gainean zegoen jada, antza.

Hileta ostean, pote bat hartu bitartean, emaztearekin itzulia zela aitortu zidan Iñakik. «Umeengatik, badakizu». Zorionak eman, ez eman egon nintzen istant batez. Azkenean, sorbaldan pare bat zafladatxo jo, eta gaia aldatzea erabaki nuen.

Inoiz galdetzen diot Aranengatik, elkartzen garenean edo telefonoz hitz egiten dugunean. Baina Tanit aldetik ez duela jada ikusten esaten dit beti.

Bederatzigarrenean

(Joan berri den abuztuan, urtean zeharreko artikulugile titularren ordez, Berria egunkariko Iritzi sailak astero zutabe bat idazteko eskaera egin zidan atzera, igandeetako Ele/Mele azpisekzioan argitaratuko zena, Goiatz Labandibarrenarekin batera. Tokatzen zitzaidan bigarren saiorako testu hau idatzi nuen, hasiera batean, baina literarioegia iritzi nion -iritzi sail baterako, alegia-, eta, azkenean, El Prat-eko aireportuaren hedapenaren auziaren inguruko beste bat egin nuen -hura ere literarioegia, agian, baina ez hainbeste-, eta hori izan zen argitaratu zena, azkenean; “Bederatzigarrenean” tiraderan geratu zen. Oharrak & Hondarrak blogaren ikasturte hasiera honetarako berreskuratzea otu zait. Kurtso berri on!).

Bederatzigarrenean

Hemen agertu nintzenean, noski, kostatu zitzaidan jabetzea… Bizilagunen deiadarrak ozenegiak ziren, inor ez zen besteon saminaz arduratzen. Hi behintzat, Lina, ondoren iritsi hintzen eta berehala kontatu ahal izan ninan gertatzen zitzaiguna… Ados, agian ez horren berehala… Baina ulertu behar dun, egoera estresagarria zunan guztiz. Zuek biok zortea izan duzue, ze atseden uneak, hau bezalakoak, urriak dira hemen…

Bai, berehala hasi ziren aurretik pasatzen, eta gutaz trufatzen. Ez, ez zuen moduan; guk ez ditugu ikusten, zuek ikusten zaituztegun bezala, baina badakigu hor daudela. Non? Beste aldean. Pantailaren beste aldean, noski… Ez dakit nola azaldu hobeto: kristal likido baten atzean… Ispilu bat balitz bezala…? Bada, haiek hantxe daude, ziur. Eta daukagun piura negargarriarekin ikusten gaituzte, eta gutaz barre egin behar dute, derrigor. Egunero aldatzen digute mozorroa, eta zein baino zein irri-egingarriagoa da. Ezinezkoa da pose duinik osatzea hemen: izan ere, okerragoa da posatzen saiatzen garenean. Egunero, tira, bai, Lina, arrazoi dun, agian ez dun egunero, hemen denbora ez zagon horrela neurtzerik. Bazakinat… Baina haiek ulertzeko zionat.

Horixe baietz, gure seme-alabak dira beste aldekoak, ziur gaude. Zigor bezala, ufa, gogorregia da. Bai, badakigu haien haurtzaro osoa Instagramen zintzilikatu genuela, haiei baimenik eskatu gabe. Ez dut esango ondo egin genuenik… Baina hau… O, ez gezurrik esan, Lina, nik bezain pozik sareratzen hituen-eta gure neska-mutikoen argazkiak… Hori dun azala…

Bederatzigarren zirkulua, bosgarren ingurabidea, horixe, zuzen zaudete. Zuen izenak…? Dante Alighieri, Virgilio, ados. Ezta arrastorik ere. Edonola ere, eskerrik asko bisitagatik.

Plana

[Pasa den urriaren 22an, Liburutegien Eguna zela eta, Donostiako biblioteken udal sareak, Koldo Mitxelena Kulturuneak eta Medialabek hitzaldi bat ematera gonbidatu ninduten Tabakaleran, eta, ondoren, mahai inguru batean parte hartzera, bibliotekak eta pandemia gaiaren inguruan, Cristina Novoa, Juanjo Arranz eta Estela Gonzalorekin batera. Nire hitzaldiari amaiera emateko ipuin berri bat irakurri nuen, “Plana” izenburukoa, hementxe uzten dizuedana gaur].

Best seller hark hilabeteak zeramatzan liburu salduenen zerrendan. Peterri ez zitzaion gustatzen –gorroto zuen egile haren prosa hanpatua, eta perpetratzen zituen nobelen hutsaltasuna–, baina onartu besterik ezin zuen egin: merkatuaren kapritxoak beti izan dira ezin ulertuzkoak. Peterrek jasaten ez zuena, ordea, zen jakitea nobela txar hura zela, orobat, bere hiriko biblioteka-sareko libururik mailegatuena: ohiko erabiltzailea izanik, ondo zekien hori, maileguen erakusmahaiaren inguruan entzuten zuenagatik, eta, horroreen horrorea, pare bat alditan liburuzainek –gutxienez bi liburuzainek!– bezeroei nobela hura nola aholkatzen zieten bere begiekin ikusi zuelako. Biblioteka sareko webguneak konfirmatu zion kontua: liburua mailegatuenen artean egon zen hilabeteetan zehar, sukurtsal ia guztietan.

Orduan pandemia iritsi zen, eta liburutegiak itxi zituzten.

Peterrek asko sumatu zuen hutsune hura: ikaragarri atsegin zuen apalategien artean noraezean ibiltzea, ustekabeko enkontru bibliografikoak egitea, are liburuzainek prestatzen zituzten berritasunen mahaia aztertzea –liburu hura aholkatzen ikusi zituenetik haiengan fedea pixka bat galduta zuen arren–. Berrogeialdiak, edonola ere, nahigabe txiki hura pixka bat ahazteko balio izan zion, bederen. Bazeuden arazo handiagoak munduan.

Halako batean, ordea, nahi baino beranduago, bibliotekek berriro zabaldu zituzten beren ateak. Eta lehenengo egunetik auzoko liburutegian agertu zen Peter, pandemiak ezarritako mugak muga, bere ohiko erronda egiteko, eta liburu batzuk, DVD batzuk edota CD batzuk ateratzeko prest, etxean hilabete batzuk lehenagotik zeuzkanak itzuli ondoren, noski.

Bi gauzez ohartu zen orduan. Baga, errenkadan bere aurretik zihoan bezeroak egin zuen gauza bakarra nobela hura maileguan hartzea izan zela, zelako herra zion gogorarazi zion zerbait. Eta, biga, erakusmahaiko bibliotekarioak adeitsuki ohartarazi bezala, itzuli beharreko maileguak kartoizko kaxa batean utzi behar zirela, hamalau eguneko berrogeialdi bat igarotzeko, berriro maileguan ipini ahal izango ziren arte.

Plana une horrretan bururatu zitzaion.

Internet bitartez nobela haren eskuragarritasuna konprobatu ondoren, egunero joango zen udal liburutegi sareko sukurtsal ezberdin batera. Egunero hartuko zuen liburu madarikatu haietako ale bat, eta hurrengo egunean itzuliko zuen, ondoren beste sukurtsal batera joz, operazio bera burutzera. Eta horrela hurrenez hurren, erreserba elektronikoak eginez, beharrezkoa bazen, liburu haiek guztiak zirkulaziotik at utzi arte, hamalau egunez bederen. Eta hasieratik ekitea berriro, sareko liburutegi guztiak korritu ondoren.

Modu horretan, pentsatzen zuen, erabiltzaileek, liburu hura hartu ezinik eta besteren bat hartzeko behartuta, aukera urrunen bat izango zuten, azkenik, kasualitatez bazen ere, benetako literatura irakurtzeko. Tira, behintzat ez zuten zarama hura irakurriko.

Peterrek katalogo elektronikoan konprobatu ahal izan zuen, pozez, bere planaren martxa: sareko ale guztiak “ez mailegagarri” bezala sailkatuta ageri ziren kontuarekin hasi eta aste bitara. Ondo baino hobeto funtzionatzen ari zen dena.

Edo hori pentsatu zuen, bibliotekako web orriak iragarri zion arte  izenburu haren eskaera handia zela-eta, erakundeak erabaki zuela, egilearen dohaintza eskuzabal bat probestuz –pandemia garaiko elkartasun-uhin kultural berrituaren ikur txalogarri–, sareko egoitza bakoitza nobela haren hamar alez hornitzea. Eta, esker onez, nobela udal liburutegi guztietako irakurle klubetan ipiniko zutela eztabaidagai, eta are nobelaren inguruko irakurketa maratoi bat antolatuko zutela, zeinaren amaiera gisa egileak hitzaldi bat eskainiko baitzuen streamingez bere kostaldeko jauregitik, bibliotekek haren bizitzan bete izan zuten rol ordezkaezina laudatzeko, hain zuzen ere.

Ficción

[El pasado 1 de abril murió, a los cincuenta y dos años, el músico Adam Schlesinger, víctima del COVID-19. En las décadas de 1990 y 2000 tuvo bastante repercusión como miembro y compositor del grupo de power-pop Fountains of Wayne y de los elegantes Ivy; hay quien lo recordará por la sesentera canción-pastiche “That Thing You Do!”, tema principal de la banda sonora de aquella comedia musical (que en España se tituló The Wonders), dirigida por Tom Hanks en 1996. Basé uno de los relatos de mi libro Biodiscografías en uno de los álbumes de Ivy y, aunque no sé si puede considerarse un homenaje apropiado a Schlesinger (cuya muerte, como otras que están ocurriendo estos días, me conmovió; la última, la del Stranglers Dave Greenfield…), se me ocurrió compartir aquel relato en mi blog, primero en su versión original en euskera, y ahora en la traducción que hice al castellano para la edición de Páginas de Espuma, a la que agradezco que me haya dado permiso para publicar el cuento aquí. En todo caso, ¡aupa Adam Schlesinger!].

Ficción

Ivy, Long Distance, Nettwerk, 2001.

–¿Cómo que tu novia de entonces? ¿Es que yo no era ya tu novia? ¿A qué viene ese de entonces, si puede saberse?

A. viene de su habitación, con el manuscrito de este libro en la mano; yo estoy cocinando unas setas de invernadero para el revuelto que vamos a cenar esta noche. Me ha costado entender a qué viene el barullo. Le ruego que me lo explique, mientras sigo revolviendo las setas.

–Me refiero a tus dichosas «biodiscografías», en concreto a «Winterthur»; no te hagas el despistado, que te sale muy mal.

–Se trata de una ficción, ya te lo he explicado…

–Ya, una ficción. ¿Es que no viniste a mi residencia universitaria a pasar unos días de gorra, mientras hacía yo aquel curso de verano en Constanza? Por cierto, ni siquiera fue el año que mencionas, sino dos más tarde…

–Eso es una licencia poética. Salgari situó la segunda parte de su serie de El capitán Tormenta meses después de los acontecimientos que se narran en la primera, pero, fíjate, los hechos históricos que describe ocurrieron en realidad setenta años más tarde.

–Vale, no te enrolles con Salgari. ¿Y qué me dices de la historia de Danny?

–¿Danny? En el cuento no menciono a Danny.

–Claro, le has cambiado el nombre: David. Menuda diferencia. Pero a mí ni siquiera me has cambiado el nombre.

–¿Cómo qué no? He puesto «A.», si no recuerdo mal. Mira.

–Pues eso, mi inicial. Todo cristo se imaginará que hablas de mí.

–Pero ¿no acabas de quejarte de que he utilizado la expresión «mi novia de entonces»? Pensarán que es otra chica.

–Nuestros conocidos, no.

–Y qué prefieres que ponga a partir de ahora: ¿Ane? ¿Aurora? ¿Arantza?

–¿Por qué tienen que empezar todos por A., como mi nombre? ¿Es que no podría ser un poco diferente? Yo qué sé, Elena, o Garbiñe. O Josune.

–De acuerdo, a partir de ahora usaré Elena.

Pero Elena no tiene intención de claudicar. Ha dado un par de vueltas por la cocina, ha abierto una lata de cerveza,se toma un sorbo.

–De todas maneras, no entiendo por qué has puesto ese de entonces. ¿Qué quieres dar a entender, que entonces yo era otra? ¿O que preferirías que yo fuera otra, en la actualidad?

–Mujer, no es más que una ficción…

–Joder, ya está bien con el rollo de la ficción…

–Félix de Azúa dice que, a medida que pasa el tiempo, dejamos de ser nosotros mismos… y que, por ejemplo, detesta a su yo de hace treinta años, que no se reconoce en él. Pero que, sorprendentemente, aunque no siempre somos los mismos, representamos a la misma persona o al mismo personaje durante toda la vida. Y ya que cambia nuestra esencia, ¿no crees que deberíamos cambiar de nombre, en las distintas etapas de nuestra vida?

–No intentes liarme con sofismas. Lo que quiero saber es qué te pasaba por la cabeza cuando escribiste aquel cuento, nada más. Por qué pusiste «mi novia de entonces».

–¿Oyes la música que tengo puesta? No la escuchaba desde hace mucho. Son Ivy, un grupo de Nueva York; entre sus componentes está Adam Schlesinger, de Fountains of Wayne; de acuerdo, ya sé que no te suenan de nada. El caso es que oí una canción en Radio 3 y casi inmediatamente me fui a la tienda a comprar el disco. Lo escuché tanto en una época que «quemé» una de las pistas del cedé; si te fijas bien, salta en cuanto llega a la sexta canción. Pero hay discos que, después de la primera fiebre, pierden un poco el encanto. No es que los hayas gastado de tanto escucharlos, no se trata de eso. Es que llega un momento en que, de repente, te das cuenta de todas las debilidades del disco: las melodías pegajosas del principio se convierten en recursos facilones, y lo que un día te parecieron himnos inmortales, en melodías prefabricadas al servicio de la moda del momento. De un día para otro dejas de poner el disco, y solo te acuerdas de él muy de cuando en cuando. De todas maneras, eso hay que reconocerlo, en estos discos siempre suele haber una canción que permanece intacta entre sus ruinas y nunca te cansas de oír –quizá fue la misma que escuchaste en la radio y te impulsó a comprar el disco…–, y esa canción es la que te lleva, en ocasiones, a rescatar el cedé y a escucharlo. En este caso es la tercera, «Edge of the Ocean». Pero es solo una canción, una única canción.

Sí, me gustaría responderle a Elena algo parecido a eso, pero no he podido.

–No intentes liarme con sofismas. Lo que quiero saber es qué te pasaba por la cabeza cuando escribiste aquel cuento, nada más. Por qué pusiste «mi novia de entonces».

No digo nada; las setas ya están listas. De los altavoces nos llega la voz casi susurrante de la cantante de Ivy: «Ohhh, we can begin again. / Shed our skin, let the sun shine in. / At the edge of the ocean / We can start over again. / Shaa lah lah lah lah lah lah lah sha lah lah sha lah lah / Shaa lah lah lah lah lah lah lah sha lah lah sha lah lah».

Empiezo a cascar los huevos.

[Del libro Biodiscografías, Madrid, Páginas de Espuma, 2015]

Fikzioa

[Apirilaren 1ean Adam Schlesinger hil zen, berrogeita hamabi urterekin, COVID-19 eritasunak jota. 1990eko eta 2000ko hamarraldietan sona dezente lortu zuen Fountains of Wayne power-pop taldearen eta Ivy dotorearen partaide eta konpositore gisa; agian batzuek gogoratuko dute “That Thing You Do!” abesti-pastixe sesenteroagatik, izenburu bereko komedia musikaleko kanta nagusia -Espainian The Wonders deitu zen-, Tom Hanks-ek zuzendu zuena 1996an. Nire Biodiskografiak liburuko ipuin bat oinarritu nuen Ivy taldearen albumetako batean, eta, omenaldi gisa ote den ez dakidan arren, blogean berreskuratzea bururatu zait. Gora Adam Schlesinger].

Ivy, Long Distance, Nettwerk, 2001.

–Nola, orduko hire neskalaguna? Ez al ninduan ni jada hire orduko neskalaguna? Zer dela eta orduko hori, jakin badaiteke?

A. bere gelatik dator, liburu honen eskuizkribua eskuan; ni negutegiko ziza batzuk prestatzen ari naiz, afalduko dugun nahaskia osatzeko. Kostatu zait ulertzea zalapartaren nondik norakoa. Azaltzeko eskatu diot, zizak zartaginean iraultzen jarraitzen dudan bitartean.

–Hire “biodiskografiez” ari nauk, “Winterthur” ipuinaz; ez egin despistatuaren plantak, oso gaizki ateratzen zaizkik eta.

–Fikzioa dun, badakin…

–Fikzioa, bai eta zera ere. Ez al hintzen ba hi etorri nire unibertsitate egoitzara egun batzuk pasatzera, udako ikastaro hartan nengoela, Konstanzen? Eta zer esaten didak Dannyren istorioaz?

–Danny? Hor ez dinat Dannyrik aipatzen.

–Tira, izena aldatu diok, noski: David. Zelako diferentzia, ezta? Niri, edonola ere, ez didak izena ere aldatu.

–Nola ezetz? “A.” ipini ninan, oker ez banago. Begira.

–Horixe ba: nire iniziala. Kristo guztiak jakingo dik nitaz ari haizela.

–Ez al haiz oraintxe bertan kexatu “orduko neskalaguna” erabili nuelako? Beste bat zela pentsatuko ditek.

–Ezagutzen gaituztenek ez.

–Zer nahi dun jartzea hemendik aurrera? Ane? Aurora? Arantza?

–Zergatik hasi behar dute guztiek a-rekin, nire benetako izenak bezala? Ezin al da izan desberdinagoa? Nik zer zekiat, Elena, edo Garbiñe. Edo Josune.

–Ados; Elena erabiliko dinat hemendik aurrera.

Elenak ez du etsitzeko asmorik, hala ere. Buelta pare bat eman dizkio sukaldeari; garagardo bat ireki du, trago bat lapurtu dio botilari.

–Dena dela, ez diat ulertzen zergatik jarri huen orduko hori.Zer esan nahi duk:orduan ni beste bat nintzela? Edo beste bat izatea desio hukeela,  orain?

–Fikzioa dun, neska…

–Joder, nahikoa duk fikzioaren kontuarekin…

–Félix de Azúak zion ez garela beti gu geu, denboran zehar… eta duela hogeita hamar urteko niari sekulako higuina diola, adibidez. Baina, harrigarriro, beti berberak ez garen arren, pertsona edo pertsonaia berdina ordezkatzen dugula bizitza osoan zehar. Izana aldatzen dugunez, izena ere aldatu beharko geniken gure bizitzen aro ezberdinen arabera, ez dun uste?

–Ez hadi sofismekin hasi. Ipuin hura idaztean buruan huena jakin nahi diat, besterik ez. Zergatik ipini huen “nire orduko neskalaguna”.

–Entzuten ari al haiz jarrita daukadan musika? Aspaldian ipini gabe nengonan; kasualitatez hartu dinat gaur. Hasieran, erosi nuenean, etengabe jartzen ninan. Ivy taldea, New Yorkekoak: partaideen artean Adam Schlesinger zagon, Fountains of Wayne-koa; bale, bazakinat ez dunala ezta arrastorik ere. Ni emozionatuta nengonan haiekin; Radio 3-en kanta bat entzun eta diskoa erostera jaitsi nindunan ia segituan. Konpaktoa “erre” eta guzti egin ninan: fijatzen bahaiz, seigarren kantak salto egiten din. Baina bazeuden disko batzuk, lehenengo sukar horren ondoren, xarma galtzen dutenak. Ez ditun higatu entzunaren entzunez, ez. Halako batean, derrepente, diskoaren ahulezia guztiez konturatzen haiz: lehengo doinu itsaskorrak errazkeria bihurtzen ditun, eta himno hilezkorrak iruditu zitzaizkinanak, garaiko modaren menpeko melodia prefabrikatu hutsak. Egun batetik bestera diskoa jartzeari utzi, eta oso noizik behin ekartzen dun gogora; are gutxiagotan jogailura. Halere, hori ere aitortu behar dinat, halako diskoetan beti zagon kanta bat, gainontzekoen errautsen artean osorik irten eta entzuteaz sekula nekatzen ez haizena: kanta horrek eramaten hau, gutxitan bada ere, CDa erreskatatzera. Disko honetan hirugarrena dun, “Edge of the Ocean”. Baina kanta bat besterik ez dun; kanta bakar bat.

Bai, Elenari halako zerbait erantzutea gustatuko litzaidake, baina ezin izan dut.

–Ez hadi sofismekin hasi. Ipuin hura idaztean buruan huena jakin nahi diat, besterik ez. Zergatik ipini huen “orduko nire neskalaguna”.

Isilik geratu naiz; eginda daude zizak. Bozgorailuetatik Ivyren kantariaren ahotsa iristen zaigu, xuxurlatuz ia: “Ohhh, we can begin again. / Shed our skin, let the sun shine in. / At the edge of the ocean / We can start over again. / Shaa lah lah lah lah lah lah lah sha lah lah sha lah lah / Shaa lah lah lah lah lah lah lah sha lah lah sha lah lah”.

Arrautzak kraskatzen hasi naiz.

[Biodiskografiak liburutik, Donostia, Erein, 2011]

Playa Negran (Nick Drakeri omenaldia, bere heriotzaren 40. urteurrenean)

[Gaur, 2014ko azaroak 25, 40 urte betetzen dira  Nick Drake kantari britainiarra (Yangon, 1948) hil zela. Obra laburra utzi zuen, baina itzal handikoa, eta, batez ere, ederra. Bere diskoetako bat, Pink Moon, aukeratu nuen nire Biodiskografiak liburuko narrazioetako baten oinarritzat (Erein, 2011; datorren urtean gaztelaniaz aterako da), eta Xabier Montoiarekin eta Ibon Rodriguezekin batera egiten nuen izenburuko bereko emanaldietako errepertorioko ohiko irakurraldia genuen. Hona ekartzen dut berriro, musikariari nolabaiteko omenaldi legez].

PLAYA NEGRAN

Nick Drake
Pink Moon
Island, 1972.

Batere glamourrik edo literaturtasunik ez duen bide batetik jakin nuen bazela Nick Drake deituriko kantari bat: Volkswagen etxeko auto baten iragarki baten soinu-bandaren bitartez. Doinua, folk-pop nahikoa estrainiokoa, erraietaraino sartu zitzaidan, eta han geratu zen itsatsita. Ez nuen atsedenik hartu kanta hura norena zen jakin arte.

Britainiarraren karrera laburra izan zen: 1948an jaioa, 1974an hil zen, bere buruaz beste eginda, antza. Hiru disko besterik ez zuen argitaratu: Five Leaves Left (1969), Bryter Layter (1970) eta Pink Moon (1972). Bere garaian ez zuen batere arrakastarik izan: Drakeren musikak, delikatua eta iluna aldi berean, ez zirudien garai haietarako egina. 1990eko hamarkadan, ordea, “modan” jartzen hasi zen, eta haren eragina nabarmena omen da egungo musikari dezenterengan. Hori gutxi balitz, Elvis edo Jim Morrison bezala, bizirik ikusi izan duela dio batek baino gehiagok: mito kategoriara heltzen ari den frogarik argiena. Egun pop-rockeko diskorik onenen zerrenda ia guztietan aurki dezakegu Drakeren bat, ez beti bera. Justizia poetikoa krudela da, askotan: arrakasta falta izan omen zen, besteak beste, Drake suizidiora eraman zuen arazoetako bat.

Iragarki haren istorioa autolaguntzako liburu horietako batean irakurri nuen, Jeff Stauffer-en How to Become a Publicity Star oroitzapen-liburuan hain zuzen ere. Stauffer delakoa publizista famatua zen, eta, bere lanean azaltzen zuenez, depresio eta sormen faltako bolada bat pasatzen ari zela, New Yorketik ihes egitea erabaki zuen. Cadizeko kostaldera joan zen, eta hango leku apartatu batean hartu zuen ostatu, Playa Negran. Ez zen toki bereziki turistikoa: hondartza harritsua, hippien garaian iritsitako artista-komunitate txiki baten azken mohikanoak inguruko etxe txiroetan, eta hurbilegi itsasoratzen zen kolektore bat, zeinaren kiratsak zaildu egiten baitzuen, haizeak zabaltzean, paisaiaren gozamena. Artista horietakoren batek hutsik utzitako etxea merke alokatu eta han pasatu zituen hilabeteak Staufferrek, ezer edo ia ezer egin gabe.

Herrian bi taberna zeuden, eta haietako batean, El Pescador delakoan xahutzen zituen gauero pare bat ordu, zerbeza edaten. Astean behin-edo gizon bat agertzen zen hara, ile luze urdineko gitarra-jole aguretu bat, eta hamar bat kanta jotzen zituen bezeria gehienetan ez-axolatiaren aurrean. Stauffer liluraturik zegoen, ordea, ezeren antzik ez zuen musika hauskor harekin. Tabernariak ez zekien kantariari buruzko gauza handirik: lokala erostean, 80ko hamarkadan, han zebilen jada, eta traspasoarekin batera “heredatu” zuela esan ohi zuen. Kantaria, bestalde, ez zen oso berritsua, ezta bereziki atsegina ere: edateko gonbitak onartu zizkion Staufferri, baina ez zien sekula erantzun zuzenik eman estatubatuarraren galderei. Ez zion inoiz istorio berdina kontatu, gainera, eta garbi atera zuen gauza bakarra izan zen azentu ingelesez hitz egiten zuela.

Kanta haietako batek habia egin zuen Staufferren gogoan: “I saw it written and I saw it say / pink moon is on its way / and none of you stand so tall…”. Eta kanta horren bitartez inspirazioa itzultzen hasi zitzaion, eta laster ikusi zuen iragarki berri bat, auto batena, berdin zion zer markatakoa, eta kanpaina oso bat, eta are iragarki-sail oso bat ere. Kantaria El Pescador-era agertu zen hurrengoan, han zen Stauffer bere walkmanarekin, emanaldia grabatzeko prest.    

Biharamunean eman zion amaiera bere erretiroari, eta New Yorkerako bidea hartu zuen. Besoak zabalik hartu zuten publizitate agentzian: Volkswagenen kanpaina baten enkargua zuten esku artean eta ez zekiten nola bideratu. Bere ideia azaldu zien Staufferrek, eta lanari ekin zioten.

Jingle-ak egiteaz arduratu ohi zen musikariak ohartarazi zion zintako kanta hura ez zela originala, Nick Drakek aspaldi grabatutakoa baizik. Biharamunean ekarri zion diskoa, eta binilo zaharrak ateratzen zituen kriski-kraskak gorabehera, Staufferrek ez zuen zalantzarik izan: ahots hura Playa Negrako tabernako kantariarena zen. Edonola ere, abestiaren eskubideak diskoetxeari eta Drakeren familiari ordaindu, eta Volkswagenen iragarkian erabili zuten. Iragarkiak arrakasta izan zuen Estatu Batuetan, eta Nick Drakeren zenbait CD gehiago saltzeko balio izan zuen; besteak beste, nik erosi nituenak alta eskuratu bezain laster.

Liburuko atalaren amaieran, Staufferrek aitortzen du norbait bidali zuela Cadizera kantariaren bila baina, jakina, ez zuela haren arrastorik topatu. Ezta nik ere, Aste Santu honetan hara egin nuen bidaian. Izan ere, kolektorea pare bat milia urrunago itsasoratzen da egun, hippien etxolak omen zeuden lekuan apartotel txiki bat dago, eta El Pescador tabernak ez du jada izen hori, The Loft baizik.

Ez nintzen ordu laurden batez ere luzatu han. Nire Volskwagen Golfaren motorra piztu, eta ziztu bizian egin nuen alde bertatik.

Katarroa

[Inon ez, inoiz ez laneko azkeneko aurkezpen saioetan, beste kontu batzuen artean, ipuin hau irakurri izan dut, bonus track gisa. Azaltzen nuen bezala, libururako galbahea pasatu ez zuen testuetako bat izan zen, urteotan metatutakoen artean, eta “amu” bezala ondo funtziona zezakela aipatzen nuen nire hitzalditxoan: entzuleei gustatu ezkero, primeran, liburuan aurki daitezkeenak hobeak direlako, eta gustatzen ez bazitzaien, ondo ere bai, ziur egon zitezkeelako liburukoak askoz ere hobeak izango zirela. Hona hemen, beraz, “Katarroa”, Inon ez, inoiz ez libururako bidea burutzerik izan ez zuen ipuina.]

 

Hilabete baino gehiago eman genuen katarro harekin. Ezin etxetik bota. Alaba txikiak ekarri zuen, haurtzaindegitik. Mukiak, eztarriko mina, sukarra: ohiko sintomak, gizarte segurantzako medikuaren begirada axolagabea baino merezi ez duten horietakoak. Gero txikiak alaba nagusiari pasatu zion, eta horrek amari edo niri, ez gara horretan ados jartzen. Eta alaba txikia sendabidean zegoelarik, berriro harrapatu zuen, are gogorragoa, nik edo andreak kutsatuta, horretan ere ez gara ados jartzen. Handik egun batzuetara, txikiak alaba nagusiari itsatsi zion berriro ere, eta nagusiak guri. “Katarro zirkularra” deitzen genion, eta udaberri osoa gurekin igaroko zuela uste genuen.

Baina egun batetik bestera, banan bana, modu ia magikoan, denok sendatu ginen: alaba txikia, nagusia, andrea, ni neu (edo ni neu eta gero andrea, horretan ere ez gatoz bat).

Arraro samar sentitzen nintzen nire gorputz indarberrituaren baitan, eta gauza bera sumatzen nien etxeko besteei ere, ofizialki denok poz handia erakusten genuen arren. Baina alaitasun moduko hori artifiziala zen. Zer edo zer falta balitzaigu bezala gu izateko. Katarroak gure izanaren parte bat eraman izan balu bezala.

Horregatik, inori txintik esan gabe, gure katarroaren bila abiatu nintzen. Ziur nengoen Emmari, ondoko mahaiko lankideari kutsatu niola nik, bulegoan, baina osasuntsu aurkitu nuen hura ere; ez zitzaidan asko kostatu jakitea, ordea, hark bere gizonari kutsatu ziola, eta gizonak koinatuari. Koinatuak Gamarrako altzari denda batean egiten du lan, leku aski publiko batean, eta hara abiatu nintzen ni: arratsalde erdia pasatu nuen harekin, larruzko besaulkiak probatzen eta konparatzen, batere sinesgarria ez zen segurantza erakutsiz. Eztulka aritu zen elkarrekin eman genuen tarte guztia, eta pozik itzuli nintzen etxera, gure katarroa erreskatatu nuelakoan.

Eztulka topatu nuen emaztea. Berak ere arrastoa jarraitua zion gure katarroari, lan egiten duen eskolan, eta ikasketa buruarengandik berreskuratu zuela aitortu zidan. Berehala kutsatu zuen alaba gazteena, horrek ondoren nagusia, eta nagusiak ni.

Baina nik susmoa daukat ez dela gure katarroa, beste bat baizik, ezberdina, oso ezberdina. Andrearekin eztabaidatu dut maiz kontuari buruz, baina ez gara ados jartzen.