Artikulu hau kaleratzen denerako inkognitak argituta egongo dira, eta ni bozka-erabakia hartuta egongo naiz halaber, eta, ziurrenik, ez naiz nire erabakiarekin pozik egongo, gertatzen zaidan bezala partidu politiko batean militatzeari eta, ondorioz, fede –ia– itsua izateari utzi nionetik, aspalditik alegia. Baina testu hau hauteskundeen aurretik entregatu behar dut –Ortzadarren gauzak oso garaiz egiten dira–, eta uneotan ez dakit botoa emango dudan, ezta, ematekotan, nori emango diodan. Edo nortzuei, ez baitakit, ezta ere, bozkatzekotan, udalerako eta aldundirako partidu beraren alde egingo dudan ere.
Izan ere, partidu guztiek eskaini dizkidate, azken legealdi honetan, mesfidantzarako motiboak: EAJk, turismozaletasun gehiegizkora lerratutako bere abiadura handiko politikengatik –osasungintza bezalako alorrak higatzen utzi bitartean–; EH Bilduk, eskola publikoa inolako lotsarik gabe abandonatzeagatik –eta iraganarekiko zenbait zor gainetik kentzeko kemen murritzagatik, besteak beste–; PSOEk, gobernu zentralean ausartago jokatzeko bere ahalmen ezagatik, eta hemengo tokikoetan EAJren eskuineko politiken makulu hutsarena egiteagatik; Elkarrekin Podemosek, noizean behin erakusten duen intentsitate baxuko –baina ondorio pozoitsuko– euskarafobiagatik –eta, oro har, Sumar auzi guztian hala batzuek nola besteak erakusten ari diren zatiketarako eta ergelkeriarako jite arriskugarriagatik–… PPz eta aspaldiko ETA aldiro berpizteko bere ohitura frankensteintarraz, hobe hitzik ez.
Beraz, eta Berria egunkariak hautagai nagusiei egin dizkien elkarrizketak probestuz –horietan irakurritako azkeneko liburuaz galdetzen zitzaielako, beste gauza askoren artean noski–, zergatik ez oinarritu nire erabakia nolabaiteko gomendio literario horretan? Azken batean, pentsatu nuen, zalantzan zaudelarik, erabakia erraien edo txanponaren mende uztea bezain arrazionala izan daiteke, eta agian dibertigarriago –eta irakasgarriago– suerta daiteke, ariketa gisa. Eta, bururatu zitzaidan orobat, bozka erabakitzen lagunduko ez baninduke ere, beti erabili dezaket hauteskundeak nork irabaziko dituen igartzeko, nolabaiteko Tarot Literario gisa alegia. Ez luke beste metodo esoteriko batzuk –naipeak eurak, kristalezko bolak, txorien hegaldien ikuskapenak, kabinete soziologikoen hauteskunde-inkestak…– baino fidagarritasun gutxiagokoa izan behar, printzipioz. Amaia Igartua kazetariak Berrian bertan argitaratutako artikulu baten arabera, liburuei edo beste produktu kulturalei buruzko “aitorpenak”, azken batean, komunikazio politikoaren parte dira…
Adibidez, ez al da esanguratsua Donostiako PSE-EEko zerrendaburua, Marisol Garmendia, irakurtzen ari den liburua Bilintx: una historia de San Sebastián izatea, bere alderdikide Jesus Egigurenena hain zuzen? Gaztelaniaz esaten den bezala, “todo queda en casa” –hala hirian nola partiduan–, baina, aldi berean, hautuak ez dio, onar dezagun, Garmendiari gehiegi laguntzen gainetik kentzen “aparatuaren hautagaiaren” etiketa –Carlos García Adanero PPren Iruñeko alkategaiaren erantzuna ere nahiko “dena etxerako” izan zen, bide batez esanda: Isabel San Sebastianen La dueña nobela bodrio-historikoa, “Errekonkista” garaian, noiz bestela, kokatua–. Beste aukera batzuek, aldiz, despistatzeko propio eginak dirudite, Juan Mari Aburtok, EAJko Bilboko alkategaiak, Antoine de Saint Exupéry-ren Printze txikia bere liburu kutunena dela aldarrikatzen duenean bezala: haur literaturako lan bat hautatzean, nahiz eta oso prestigiotsua izan –gehiegi, nire ustez–, infantilismoa aurpegiratu ahal izango genioke? Edo, ordea, goraipatu beharko genuke horren liburu polisemikoa hizpidera ekartzeagatik, bat zeinarekin, mezu argia ez daukan neurrian, identifikatu ahal baitaiteke eskuineko, ezkerreko eta are zentroko boz-emailea? Ala kazetariari errieta bota, ez diolako Aburtori galdetu, saileko beste elkarrizketetan bezala, zein den irakurri duen azkeneko liburua, “liburu bat” izendatzeko baizik? Izan ere, galdera labur mota honen arazoa, kazetaritzan, da kazetari guztiek galdera bera egiten ez badute, kontuaren oinarri estatistikoa franko ahuldu daitekeela, are nirea bezalako artikulu diletante baten xedeetarako…
Dena den, Gasteizko udal hauteskundeetan zentratuko naiz, hemengo alkategaiei Berriak egin dizkien kontu horri buruzko galderak bai izan direlako homogeneoak, bertan erroldatuta nagoelako, eta, gainera, hautagaien arteko lehia estu datorrelako: boto bakoitzak kontatzen du, halakoetan, eta grazia egingo lidake Literaturaren talaiatik ebatzitako boto bat –nirea– erabakigarria izango balitz, azkenean. Eta, esan bezala, metodo gisa ez diodalako uko egin nahi hauteskundeen emaitza gustu literarioen bidez aurreikusteari.
Goazen ba.
Maider Etxebarriak, PSE-EEko hautagaia, Joël Dicker suitzarraren La verdad sobre el caso Harry Quebert, “nobela literario” asmoko poliziako lodi bat aipatzen du bere erantzunean. Carlos Ruiz Zafonen La sombra del vientoren ildoko liburu horietako bat, hots, irakurle masiboen gustua bezala letramindu despistatu bat edo besterena ase dezakeen produktu masiboa, boto mesokratikoa harrapatzeko egokia suertatu daitekeena –oso PSOE, alegia, 1982tik aurrerako PSOE behintzat: ez ur ez ardo–. Goi eta behe literaturaren arteko mugak lausotu diren garaiotan, gainera, ez dirudi erabaki txarra, ikuspegi demoskopiko batetik behintzat.
Itxaropena neukan Rocío Vitero, EH Bilduren alkategai berria, aurrerantzean gure hizkuntzari bere jardunean leku gehiago egingo diola adierazi duena, euskarazko liburu bat irakurtzen arituko zela, edo euskaldun batena behintzat. Baina kale: galderaren unean David Grann kazetariaren Los asesinos de la luna “true crime” alorreko erreportajearekin ari bide zen, 1920ko hamarraldian Osage indigenen Oklahomako erreserba petroliodun aberatsean gertatutako krimen batzuen ikerketari buruz. Ondo aukeratua, iruditu zait, ez soilik laster are ezaguna egingo delako Martin Scorsesek Leonardo di Capriorekin egin duen izenburu bereko filmagatik, baizik eta, akaso, ondo haragitu ditzakeelako EH Bilduren egungo bi arimak: herrien askapenaren aldeko betikoa –Osageen aurkako gehiegikerien salaketa da, funtsean, liburua, eta, bestalde, zer gara euskaldunok Europako azken indigenak ezik…?–, eta oraingo “ordenako” partidu arduratsuarena, udaltzaingoa bezalako alor labainkor bat bere kargu erantzukizunez hartzeko prest dagoena –azken finean, FBI izango zenaren lehenengo kasu arrakastatsuetako bat izan zen, antza, ikerketa hura, hots, justizia egin zen, azkenean, apur bat bederen–. Bi txori harri –herri– berarekin, beraz.
Grazia handiena egin zidana, edozein modutan ere, Beatriz Artolazabal EAJko hautagaiarena izan zen. Besteek ez bezala, liburu bat ez, aldi berean bi irakurtzen ari zela aitortu zion kazetariari, eta horrek, printzipioz, berarekin identifikatzera eraman ninduen, ez agian elkarrekin podcast bat egitera ausartzeko adina, baina dezente identifikatzera, baiki, ni ere horrelako irakurle kaotikoa naizelako, bi edo are hiru eta lau liburu aldi berean irakurtzen aritzen den horietakoa. Hori bai, egindako aukera ezin salomonikoagoa iruditu zitzaidan: Amaren eskuak, alabatasunaren inguruko Karmele Jaioren ikerketa nobelistikoa –besteak beste–, eta El Ángel de la Ciudad, Eva García Saenz de Urturiren Kraken saileko best seller poliziako-trukulenturako itzulera, egileak nobela historikotik osteratxo bat egin ondoren idatzia. Ezin uka Viterori eta Etxebarriari gol askoz irabazi ziela Artolazabalek: biak Gasteizen jaiotako egileak –bata euskarazko letren alorrekoa, bestea gaztelaniazkoa–, biak –bakoitza bere esparruan– super-saltzaileak; hori bai, onartu behar da Artolazabal eguneratuago dagoela gaztelaniazko produkzioari dagokionean, euskarazkoari baino, Amaren eskuak ez delako, preseski, El Ángel de la Ciudad bezala, berritasun literario bat –alde horretatik argi dago Juan Karlos Izagirre, Donostiako EH Bilduren alkategaia, pieza-sail horretan Artolazabalekin batera euskarazko liburu bat aipatu zuen bakarra, “jarriago” dagoela: aurten bertan argitaratutako Olatz Mitxelenaren Arrain hezur bat eztarrian ipuin liburuarekin bide zebilen elkarrizketa egitean–.
Edonola: hain dira salomonikoak eta hain daude tokian tokiko egoerara egokituta, Artolazabalek aukeratutako liburu biak, ezen txandako spin doctoraren aholkuren baten ondorio izan daitezkeela susmatzera irits baitaiteke gaizki-pentsaturen bat. Izan ere, elkarrizketa euskaraz argitaratu zenez, beti geratuko zaigu zalantza ea Artolazabalek –Berriako kazetariaren galderei erdaraz erantzun zienak– Amaren eskuak euskarazko jatorrizkoan leitzen ariko ote zen, ala gaztelaniazko itzulpenean. Eta, zelako gauzak, haren erantzunak oso antzekoak izan dira Iñigo Urkulluk duela urte batzuk, hauteskunde autonomikoen testuinguruan, emandakoekin alderatuta: lehendakariak ere bi liburu ekarri zituen hizpidera, berriz ere García Sainz de Urturiren beste bat –orduan ez zegoen oraindik argitaratuta El Ángel de la Ciudad–, eta Kirmen Uriberen bat, zeina Karmele Jaioren nolabaiteko egile baliokidetzat jo baitezakegu eskala elektorala Gasteizko maila lokaletik Euskadikora zabaldu ezkero –edo viceversa–. Nork daki, agian aholkularia konpartitzen dute Urkulluk eta Artolazabalek, edo batzokiko irakurle klub berera doaz…
Xehetasun hutsalak, esango didazue, ez didatenak, bide batez, eta penaz diot hauxe, gehiegi lagundu bozkaren zentzua ebazten, oraingoz behintzat, artikulua erredakziora bidaltzekotan nagoela. Hori bai, nire apustua, Tarot Literarioaren bitartezko balizko iragarpenari dagokionean, argia da: EAJk irabaziko ditu Gasteizko udal hauteskundeak.
Tira, honezkero jakingo duzue ea asmatu dudan, ala ez.
[2023-VI-8ko oharra: bistan da ez nuela bat bera ere asmatu, eta Tarot Literarioaren metodoa EITB-Focus-en inkestak eta te-hondarren irakurketa bezain fidagarria dela. Agian susmatu behar nuen motzean egindako elkarrizketatxo horien beste atal batean, gustu musikalenean, Mikel Lezama Gipuzkoako PPren –PPren!– ahaldungai nagusiaren talde gustukoena Berri Txarrak –Berri Txarrak!– zela leitu nuenean, begi-globoak betzuloetatik irteten zitzaizkidala. O tempora, o mores].
[Artikulu honen bertsio hiper-kimatu batek Ortzadar gehigarrian ikusi zuen argia 2023ko ekainaren 3an. Irudia, ia beti bezala, New Yorkeko Liburutegi Publikoko erabilera libreko bilduma digitaletatik ebatsi dut. Gora liburutegiak, bide batez esanda]
Oharrak & Hondarrak 