Abeslari-aldaketako hiru elepe

Rockaren ildotik sortutako pop musika taldeen ardatzetako bat, agian nagusia, bokalista da: bandaren frontmana edo frontwomana da, ez alferrik. Gauza askok eman diezaiokete talde bati izaera (kontu iheskor eta erabakigarri hori), baina horietako inportanteenetako bat, zalantzarik gabe, kantaria da. Hainbeste, ezen zaila egiten baita pentsatzea, maiz, taldeak aurrera egin dezakeenik kantari nagusia ordezkatuta. Imajinagarriak al dira Rolling Stones batzuk Mick Jaggerrik gabe? Edo Blondie Deborah Harryrik gabe? Edo Oasis Liam Gallagherrik gabe? (bueno, anaia Noel eta bere High Flying Birdsen disko korrekto baina pittin bat arimagabeak entzutea baino ez dago horretaz ohartzeko). Beste batzuek aurrera egin dute, hobeto edo okerrago, trukaketa eginda. Ez naiz ari kantariaren heriotzak eragindako aldaketa, azken batean, ezinbestekoez, zeinetan denetik aurki baitezakegu, eta beste Elefanteen Zimiterio baterako utziko ditudanak (pentsa dezagun, besterik gabe, The Doors, AC/DC, Joy Division/NewOrder edo Queen kasuetan, gehiagoren artean), baizik eta “jatorrizko” abeslariaren dimisioak, erretiratzeak edo kaleratzeak eragindakoez, hots, (neurri batean) aukerazkoez. Halako kasu asko aletu daitezke: Jefferson Airplane, Pink Floyd, The Moody Blues, Fleetwood Mac (behin baino gehiagotan), Black Sabbath, Buzzcocks, Judas Priest, Marillion, The Stranglers, Morcheeba… burura etortzen zaizkidan (eta niretzat esanguratsuak izan diren) gutxi batzuk aipatzearren. Gaurkoan trantsizio mota hori gorpuztu zuten hiru album-kasu oso diferenteez arituko naiz, ondorio orokorrik ateratzeko asmorik gabe, zuen arteko teoriazaleon dezepziorako.

Deep Purple, Concerto for Group and Orchestra, Tetragrammaton, 1969.

Inork ez du ukatuko Deep Purple zerbait izatera iritsi baziren, neurri handi batean, bokalista aldaketaren ondorioz izan zela, hots, Ian Gillani esker: nor gogoratzen da, honezkero, Rod Evans lehenengo abeslariaz? Eta, halere, hiru album grabatzera iritsi zen haiekin, ez gutxiago, 1968 eta 1969 artean (taldeari ukatu ezin zaion zerbait urte horietako produktibitatea da, Arantxa Tapiak ere miretsiko lukeena). Egia da taldearen muina Jon Lord teklistak eta Ritchie Blackmore gitarristak osatzen zutela, eta haiek erabaki zutela lema-kolpea ematea, Evans gaixoa despeditzea eta Gillan ekartzea (Roger Glover baxu-jolearekin batera: bi baten prezioan). Asmoa, antza denez, taldearen musikari jite gogorrago bat ematea zen, eta lehen disko haietako aire psikodeliko-progresiboak alboratzea. Bada, hori bazen asmoa, Gillanekin egindako lehenengo saio honek ez du halakorik erakusten: garaian modan jartzen hasi zen rock taldea vs. orkestra sinfonikoa kolaborazioaren lehen (zorigaiztoko) saioetako bat obratu zuen Deep Purplek, hots, bilatzen zenaren kontrakoa kasik. Lord formazio klasikoko pianista zen, eta buruan sartuta zeukan (bere beste garaikide askok bezala) rock musikari estatus kultuago, garaiago bat eman behar zitzaiola. Hiru mugimendu konposatu zituen talde eta orkestrarako (“Moderato-Allegro”, “Andante” eta “Vivace-Presto”), eta (alajaina) Royal Albert Hall areto arranditsuan grabatu zuten, zuzenean, diskoa, Royal (berriz ere) Philarmonic Orchestrarekin. Emaitza, gutxienez, nahasgarria da. Baina, bizitzaren misterioak, aurreko elepeek baino arrakasta handixeagoa lortu, eta oinarria eman zien In Rock grabatzeko (1970), hori bai disko definitzaile bat (besteak beste): denborarekin heavy metala bihurtuko zenarena alegia (rock orkestratuarenak, edozein kasutan, ez du etenik izan ordutik, Euskadiko Orkestra Sinfonikoarekin zerbait egiten tematzen diren euskal taldeen kasuen biderkatze arduragarriak erakusten duen bezala).

Genesis, A Trick of the Tail, Charisma, 1976.

Genesis taldearen kasua oso da ezberdina: ondo instalatuta zeuden rock sinfonikoaren panoraman, eta Peter Gabriel kantariak zerbait bazuen, ahots karakteristiko batez gain, karisma zen: oso rock teatrala egiten zuten, haien azkeneko albumak, 1974ko The Lamb Lies Down on Broadway anbiziotsuak (eta taularatzeko finantzarioki hondagarriak) erakusten zuen bezala, eta horretan kantaria, jakina, gakoa zen. Esperientzia horren ostean, alabaina, Gabrielek planto egitea eta bakarka hastea erabaki zuen, taldea ataka betean utziz (Tony Banks teklistak ez zion sekula barkatuko). Aurrera egin zuten, eta Phil Collins bateriaren lehenengo okurrentzia baztertu ostean (talde instrumental huts bezala segitzea: bitxia, kontuan hartuta ondoren zer gertatu zen), ohikotik jo zuten, hasieran, abeslaria ordezkatzeko: kanpoan hasi ziren bila (aldizkari batean anonimoki iragarriz “Genesis eiteko” talde baterako kantari xerka zebiltzala: legendak dio 400 zinta jaso zituztela, tartean… Nick Loweren bat! Pop musikaren historia oso ezberdina zatekeen, bururatzen zait, Lowe, New Wavearen protagonista nagusienetako bat, aukeratu izan balute…). Azkenean, saio batzuen ostean, etsita, barne produktu gordinera jotzea erabaki zuten, baina: Collins abestua zen jada aurreko elepeetako kanta gutxi batzuetan, eta bere ahots-maila ez zegoen, finean, Gabrielenatik horren urrun. Arazo bat zen zuzenekoetarako (ezin bateria jo eta kantatu, aldi berean: ez behintzat Genesisek eskatzen zuen aipatu teatraltasun mailarekin), baina planarekin jarraitu, eta ituan asmatu zuten: albuma kontinuista da, ados, baina ona, termino progresiboetan (B aldean betelan gehixeago dago, baina A ikaragarria da, “Dance on a Volcano”, “Entangled” eta “Squonk” gisako kantekin, eta Genesisen ohikoa zen ironia dickenstar klasikoarekin: ez da Gabrielen falta nabaritzen ia). Eta, harrigarriki, kultuzko talde bat izatetik adult oriented pop fenomeno global bat bilakatzeko bideari ekin zioten hortik aurrera, 1980ko hamarkadan zehar batez ere. Baina hori beste istorio (malerus) bat da, egunen batean kontatu beharko dudana.

10.000 Maniacs, Love Among the Ruins, Geffen, 1997.

Genesis auzian beti egongo dira Gabriel-lieverrak eta Collins-lieverrak (ni aurrenekoetarikoa naiz, baina prest nengoke Collins aroa, ñabardurekin, Abacab diskora arte defendatzeko). 10.000 Maniacs-ekin ez dago dudarik, ordea: dakidala, inork ez du Natalie Merchant handiaren ordez sartu zen Mary Ramsey aldezten, ezta harekin egindako albumez oroitzen. 10.000 Maniacs “berrien” emaitzek distira eskas dute zaharren ondoan: formula dago, berritasuna eta indarra zeuden lekuan. Egia esan, hori ez da, berez, Ramseyren hobena: 10.000 Maniacsen lehen elepeak ausartak dira, eta garai bertsuan Dream Syndicate eta R.E.M. gisakoengan suma zitekeen rock amerikar klasikoaren eta punk/new wavetik zetozen haize berrien gurutzaketa dago Secrets of the I Ching (1983) eta The Wishing Chair (1985) bezalako diskotzarretan (garai batean, Espainian, horiek guztiak Nuevo Rock Americano etiketa ez bereziki burutsuaren zakuan sartu ziren, ez galdetu zergatik). Haien indar sortzailea, Merchant letristaz gain, John Lombardo gitarristaren doinuetan zetzan; Lombardok, ordea, arrakasta falta zela eta, taldea utzi, eta gainontzekoak, modu komunalago batean, kantak konposatzen hasi ziren… eta, orduan bai, disko gehiago saltzen, nahiz eta bitartean, musikalki gero eta arruntagoak bihurtu. Eta, paradoxikoki, Merchant kantari bezala ikaragarri hazi zen… taldea utzi arte, bakarkako karrera interesgarri baten alde. Orduan itzuli zen Lombardo, bere kide Ramsey kantariarekin batera, baina kontinuismoak, kasu honetan, Love Among the Ruinshonen antzeko emaitzak utzi ditu: korrektoak (berriz ere korrektoak), baina gatzgabe samarrak. Alderatu disko honetako Roxy Music-en “More Than This”-en bertsioa Merchant aroko edozeinekin (MTV Unpluggedeko Patti Smithen “Because The Night”-enarekin, edo are In My Tribeko Cat Stevensen “Peace Train”-enarekin, adibidez), eta esango didazue (egun halakoak egiteko gero eta joera gutxiago dagoen arren, edo irudipen hori daukat behintzat, ni bertsioen oso aldekoa naiz, eta, are gehiago, talde baten edo bakarlari baten “kotoiaren froga” bezala funtzionatzen dutela esango nuke, horregatik ekarri dut adibidea hona. Noizbait bertsioen diskoen inguruko Zimiterio bat egin beharko nukeela gogorarazten didan zerbait: apuntatuta).

[Berria egunkariko Elefanteen Zimiterioa atalean argitaratu zen artikulu honen bertsio pixka bat laburragoa, 2023ko martxoaren 12an].

Rock progresiboko lau disko

Armairutik (behin betiko) ateratzea erabaki dut: bai, gustuko dut rock progresiboa, edo, garai batean deitzen zen bezala, rock sinfonikoa (eta zer?). Egun oso gaizki ikusia dagoen arren (hainbeste ezen generoa gogora ekar dezakeen egungo joera musikal oro sormarka burutsuez bataiatzen baita, “post-rock” edo “esperimental” bezala adibidez), gogoratu behar da garai batean musika popularraren abangoardia izan zela, eta gaur talde indiei zaien miresmen bera zitzaiela joera horren jarraitzaileei, orduan. Funtsean, hirurogeiko hamarraldiaren bigarren erdialdeko pop psikodelikoaren eta blues-rockaren bilakaera bat izan zen progresiboa, eta rocka “arte” bihurtzeko ahaleginaren nahiz garai haietako optimismo historikoaren ondoriotzat har daiteke, nolabait. Metastasirako joera zeukala, ordea, ezin ukatu: darwinismoaren legeen gupidagabetasunak eta petrolioaren krisiaren ondorio sozialek rock progresiboaren megafaunaren zokoratzea ekarri zuten, eta punk-a izan zen lan zikin hura (gogotik) burutu zuena, noski.

Yes, The Yes Album, Atlantic, 1971.

Esan ohi da rock progresiboaren lehenengo albuma In The Court of the Crimson King (1969) izan zela, eta agian hori ipini behar nuen hemen, baina Robert Frippen konboari atal berezi bat eskaini nahi diodanez sail honetan, ordurako utziko dut (Pink Floydekin gauza bera gertatzen zait, bide batez esanda). Yes taldearen fanek, edonola ere, ez lukete LP hau hautatuko, bakarra azpimarratzeko eskatuko balitzaie: Fragilek (1971) edo Close To The Edgek (1972) fama handiagoa dute, agian merezita. Baina niri hau gustatzen zait bereziki 1) Yes-en soinu klasikoa erabat eratuta agertzen den aurrenekoa delako (haien hirugarren albuma da: aurrekoak hiruogeiko hamarraldiko pop dotore estandarragokoak dira, oro har, ukitu sinfoniko gero eta  argiagoak erakusten bazuten ere); 2) Steve Howe gitarrista fina bertan agertzen delako lehenengo aldiz; eta 3) batez ere “Starship Trooper” kanta dakarrelako, inoiz konposatu zuten onena, eta rock musikako klasiko bat. Bale, 1974tik aurrera erremediorik gabeko dinosauro bihurtu ziren, baina ezin da ukatu Yes-ek melodientzako eta egitura-aldaketentzako zeukan dohain berezia: musika-kritikari bati behin irakurri nion bezala, kanta bakar batean sartzen zuten ideia ezberdin piloarekin talde batek disko oso bat grabatzen du egun (“Perpetual Change” entzutea nahikoa da horretaz jabetzeko). Bestela, Yes markaren ezaugarri tipikoak: Jon Andersonen ahots zolia, zientzia fikziozko istorio xaloak bezain itxaropentsuak, eta Akuarioren aroko rollito ona nonahi. Hots, gozada bat.

Emerson, Lake & Palmer, Tarkus, Island, 1971.

Apabullantea: ez dago beste hitzik Emerson, Lake and Palmerren musika definitzeko. Eta horretarako oso elementu gutxi erabiltzen zituzten: Greg Lakeren baxu dotorea, Carl Palmerren perkusio boteretsua eta, jakina, Keith Emersonen organo eta Moog sintetizadore brutalak, gotorleku gero eta handiago bat osatzen zutenak beren kontzertuetan, eszenatokiaren ezkerraldean. Haien fama rock musikaren historiako aurrenetariko supertaldeetako bat izatean zetzan (King Crimson, Atomic Rooster eta The Nice-tik zetozen, hurrenez hurren), eta baita haien helburu musikalen handiustean ere (musika klasikoa rockizatu nahi zuten, Mussorgskiren Erakusketa bateko koadroak bezalako piezak egokituz, adibidez). Bai, ezin talde pretenziosoagorik aurkitu Emerson, Lake & Palmer baino; halere, haien Tarkus bigarren disko honetan kontuak, misteriotsuki, ondo funtzionatzen du, batik bat izen bereko kantan, alde oso bat okupatzen duena (hogei minutu eta piko!). Beste batzuetan ez bezala, kanta luze hura ez da patchwork hutsa, pieza konpaktu eta ondo egituratu bat baizik, istorio antimilitarista “alegorikoa” baina eraginkorra kontatzen diguna, ideala magia eta aztikeriako nobelak irakurtzeko fondo gisa, edo Game Of Thrones dialogorik gabe entzuteko (adibidez). Gainontzeko abestiek, batez ere rock “estandarra” egitera jartzen direnean, ez dute horrenbeste balio, baina bost axola: “Tarkus” kantaren zazpi sekzioen handitasunak soberan konpentsatzen du betelanerako joera hori. Izan ere, Britainia Handiko albumen zerrendako lehenengo postura iritsi zen 1971n, rock progresiboko album gutxik lortu zuten zerbait.

Van Der Graaf Generator, Pawn Hearts, Charisma 1971.

Hugh Banton teklistak, Guy Evans bateriak, David Jackson saxofoijoleak eta (batez ere) Peter Hammill gitarrista eta kantariak osatzen zuten izen luzeegiko talde britainiar hau,  ziurrenik generoaren asmatzaileetako bat, lehen aipatutako King Crimsonekin batera (bere lehenengo albuma, The Aerosol Grey Machine, 1969koa da). Eta, crimsondarrek bezala, prestigio gehien gorde dutenak, rock progresiboaren kondena hipster kasik unanimea gorabehera: Sex Pistolseko Johnny Rottenek gustatzen zitzaizkiola aldarrikatu zuen behin, eskandalu ez gutxirekin. Edonola ere Rotten, ziurrenik, taldearen bigarren etapa erraietikoagoari buruz ari zen, hots, 1975etik aurrera egin zituzten disko ia pre-punkei buruz: Pawn Hearts, alde horretatik, kanon progresiboan argiki instalatutako diskoa litzateke, bere abesti hiper-luzeekin (LParen alde oso bat okupatzen zuen derrigorrezkoa, “Itsasargizainen izurritea“, hamar azpi-atalekin, eta beste bi, “Lemmings (Including Cog)” eta “Man-Erg“, hamar minututatik gorakoak), bere garapen konplikatuekin (musika klasikoarekiko gutxitasun sentimenduak eragindakoa, ziurrenik) eta bere letra literario ulergaitzekin (surrealismora eta alegoriara oso emandako letragilea zen -eta da- Hammill… baina hala ere beti da gai mundu garaikideko angustia komunikatzeko); edonola ere, Hammillek eta bere lagunek gailur bat iritsi zutela erabaki, eta taldea desegitea erabaki zuten disko honen ostean (1975ean, atzera elkartuko direnean, oinarri berrien gainean birfundatuko dute, iradoki dudan bezala). Agian zerrendatxo honetako diskorik zailena da Pawn Hearts, baina generoaren zale orok ezagutu beharrekoa.

Genesis, Live, Charisma, 1973.

Genesis da, rock progresiboko talde guztien artean, gehien maite dudana. Ondo ulertua izan nadila: Peter Gabrielek alde egin aurreko Genesis-ez ari naiz, hots, Phil Collinsen aldi luzeagoaren aldarrikapen orokorra heresia gorentzat jotzen duten horietakoa. Horregatik kostatzen zait haien diskoen artean bat aukeratzea, eta horregatik jo dut irtenbide salomondar batera, bilduma-helburuak bete ohi dituen kontzertuen grabazio batekin konformatuz. Egia da Genesisen zuzeneko diskoek oso soinu ona izaten dutela (zuzeneko nahiko “faltsuak” direlako, ziurrenik, estudioan oso “osotuak”), eta kantak jatorrizko LPetan baino “zailduagoak” ageri direla bertan. Hemen bost luze besterik ez daude: “Get’em Out By Friday” eta “The Knife” gogor samarrak (hard rockaren ertzean), “Watcher of the Skies” handientsua, “Musical Box” delikatua (eta pozoitsua), eta (nire faboritoa) “The Return of the Giant Hogweed” ironikoa: esploratzaile victoriar batek XIX. mendean Kew Gardens-era atzerritik ekarritako landare inbaditzaile batzuk “esnatu” eta sekulako sarraskiak egiten hasten dira Ingalaterran, Godzilla begetalak balira legez… Agian garai horietan ipuinak kantatzen zituelako gustatzen zait Genesis (zuzenekoetan ipuin horiek antzeztu egiten zituen Gabrielek, “Watcher Of The Skies”-en bideoan ikusi ahal izan duzuen bezala). Egia esateko, oso talde britainiarra zen, arte eskolatik atera berriak ziren klase ertaineko gazte batzuek osatua, eta nabaritzen da, haien teatrokerian eta (haien karreran hastapenetan) gauza “berriak” probatzeko nahi aseezinean: Live honek bikain laburbiltzen ditu bertute horiek guztiak. Lastima gerora galdu izana…

[Testu honen lehen bertsioa Nabarra aldizkarian argitaratu zen, 2009ko urrian]