The B-52’s-en hiru (maitasunezko) misil

Izen belizista bat dirudi, lehen begiratuan, baina taldea ezagutzen duen edonork egingo lukeen azkeneko gauza izango litzateke The B-52’s eta militarismoa lotzea: ez dakit dibertsioari eta maitasunari (haragizko maitasun sexual eta anitzenari, gehitu beharko nuke) konbentzimendu eta eraginkortasun handiagoz kantatu zaionik pop-rockaren unibertsoan. Izan ere, taldearen izenak ez dio berez erreferentzia egiten Gerra Hotzeko eta Aro Atomikoko Boeing B-52 Stratofortress bonbaketari estrategikoari, baizik eta taldeko neska kantariek, Kate Pierson-ek eta Cindy Wilson-ek, beren ibilbidearen hasieran zeramatzaten orrazkera koniko nabarmenei, abioi haren muturra gogorarazten zutenak (eta horregatik jaso zutenak izendapen hori 1960ko hamarkadan, boladan egon zirenean AEBtan). Konboa Athens-en sortu zen, Georgian, hots, Bibliaren gerriko hegoaldetar-konfederatuaren erdian, hiria, bere unibertsitateari esker batik bat, eta zorionez, irla kultural moduko bat bazen ere ozeano integrista haren erdian: handik sortu ziren, The B-52’sez gain, Pylon, R.E.M., edo Drive-By Truckers bezalako taldeak, nahikoa progresistak denak. Bi emakumeekin batera (kantatu ez ezik perkusioak eta teklatuak jotzen zituztenak), Ricky Wilson (gitarra, Cindyren neba nagusia), Keith Strickland (bateria) eta Fred Schneider-ek (ahots sudurkaria, Sprechgesang) osatu zuten taldea. Egunotan esan dute erretiratzen direla, eta, nik zer dakit, Gorka Urtaran EAJko Gasteizko alkatearekin batera despedida-kontzertua publizitatzeko argazki instituzionala egin beharrean, aurtengo maiatzetik irailera Las Vegas-eko The Venetian kasinoan erresidentzia bat egingo dutela iragarri dute, behar den moduan alegia: hasieratik erabili zuten ironiatik tira eginez betiere.

Wild Planet, Warner Bros. 1980.

Puristek aurpegiratuko didate hemen 1979ko lehenengo disko homonimoak egon beharko lukeela, New Wave amerikarraren iturburu nagusietako bat, “Rock Lobster” famatu bezain absurduaren etxea. Eta agian arrazoia izango dute, baina kontua da “erabili” nuela jada Elefanteen Zimiterioaren aitzindari izan zen nire Hiru Disko sailean, duela urte batzuk, bolada horretako zenbait talderen albumen sortatxo bat aukeratu nuenean, eta ez nuen errepikatu nahi (nota bene: artikulu horretan, “berrogeitaka urteko dibortziatu berrien edozein partytan faltatu ezin den albuma” ipintzen nuen lekuan, gaur “berrigeita hamarka urteko” figuratu beharko luke, o tempora etab.). Gainera disko hau, agian ez horren “berria”, baina hobea da: hobeto grabatua, musika-instrumentuen menderakuntza handiagoarekin, kanta gogoangarriagoekin, baina estreinakoaren 1950 eta 1960ko hamarkadetako trash-pop kulturaren nahasketa, dibertimendu dantzagarrirako jite, eta Rick Wilsonen gitarra bitxiki afinatu eta bihurri berdintsuekin. Hitazoak daude (“Private Idaho”, Gus Van Sant-ek bere film famatua izendatzeko parasitatu zuena), izen gastronomikoa duen zakur galdu bati buruzko pieza ezin bitxiago eta agian metaforiko bat (“Quiche Lorraine”, Schneiderren kantatzeko era ezin bereizgarriagoaren gailurra), zientzia-fikzio vintagea (“53 Miles West of Venus”), terrore stephenkingtarra (“Devil In My Car”), festaren, dantzaren eta sexuaren gorazarrea (“Strobe Light”, “Party Out Of Bounds”). Hots, lehenengoa sorpresa bihurtu zuten elementu berberak, sorpresa-efekturik gabe, ados, baina adulteratu gabe, eta 2.0 bertsio mejoratuan. Nik, zer esanik ez, ezagutu nituenean, ez nekien horren talde LGTBa zirenik (bost partaideetatik lau atera ziren, modu batean edo bestean, armairutik), baina nahikoa izango nukeen “Dirty Back Road” kantan arreta gehiago jarri izanarekin, oso argi dagoelako “butt fucking”-a duela hizpide, Scissors Sisters taldeko Jake Shears-ek ondo azaltzen duen bezala. Baina logikoa da oso: nondik egingo zen, 1970eko hamarkadaren amaieran, HIESaren aroa iritsi aurretik, musika dibertigarriagorik eta dantzagarriagorik, hortik ez bazen?

Mesopotamia, Warner Bros. 1982.

Album madarikatua omen da The B-52’s-en diskografian, zale askok gorroto edo saihesten dutena. Izan ere, hain da madarikatua, ez zela, berez, ezta albuma izatera iritsi: hasierako planari muzin eginez, diskoetxeak mutilatuta argitaratu zuen, EP bezala alegia, proiektatutako abesti guztiak sartu gabe (britainiar argitalpenak, Island etxekoak, kantetako batzuen aldaera luzeagoak zituen, zeinarekin, oker ez banago, elepe gisa zabaldu baitzen Europan: nik kopia hori daukat). Lehenengo bi aleetako erremixak jasotzen zituen disko elikagarri baten ostean (Party Mix!, 1981), urrats bat aurrera eman, eta esperimentazioari ekin nahi izan zioten taldekideek: azken finean, arte eskolen ingurutik zetozen (Athens-ek, hiri unibertsitario bezala, zeukan kapital kulturalaren tasunetako bat), eta ez zuten lehenengo bi diskoen eskema errepikatu nahi. Gitarrek ez dute hainbeste protagonismorik, sintetizadoreek eta erritmoek baizik, eta kantak ez dira horren zuzenak eta berehalakoak. Synth-poparen eragina nabaria da, eta, jakina, baita ekoizlearena ere, Talking Heads-eko David Byrne, une hartako abangoardia newyorktarraren epitomea (Remain In Light diskoaren oihartzun argiak entzun daitezke hemen). Harekiko desadostasunek, eta diskoetxearekikoek, proiektua enkailatzera, lehenengo, eta, ondoren, erdizka uztera eraman zuten; hurrengoan, Whammy! poperoagoan (1983), lehenengoen ildora itzuli ziren nolabait. Baina niri asko gustatzen zait hau, “Loveland” eta “Cake” martxosoekin, “Deep Sleep” misteriotsu ia paisajistarekin, eta Edward W. Said, ezagutu izan balu, horrorizatuko zukeen izenburuko estrabagantzia orientalistarekin: “I’ll meet you by the third pyramid / Ah come on, that’s what I want, we’ll meet / In Mesopotamia. oh oh oh oh”.

Cosmic Thing, Warner Bros., 1989.

Eta, halako batean, arrakasta globala: The B-52’s, 1980ko hamarkadan, talde ezaguna zen, eta bere musika guateke, taberna eta diskoteketan entzun zitekeen, baina kultuzko banda bat zen, zale (batzuetan nahiko freak) jakin batzuen ondare ia pribatu. Baina disko honekin marka guztiak hautsi eta mundu mailako fenomeno bat bihurtu ziren: zerrendetako lehenengo postuetara igo ziren, azkenik. Horrekin zerikusia izan zuten, zalantzarik gabeko xarma zeukan kanta bilduma batez gain, haren akabera pop garbia eta distirantea, eta instrumentazio oparoagoa, lehenengo diskoetako soinu biluzi eta hezurtsutik urrun: oso nabariak dira Chic taldeko Nile Rodgers-en eta Was (Not Was)-eko Don Was-en eskuak produkzio lanean. Publiko guztientzako popa, betiko lehengaietatik abiatuta: erretrofuturismoa eta pulp kultura (“Cosmic Thing”, “Channel Z”,  “Topaz” –nire kutuna–), eta mugarik gabeko maitasunaren eta juergaren gorazarrea (“Love Shack”, “Bushfire”, “Roam”). Baina hemen beste zerbait dago, orobat: kanta (pixka bat) geldoago batzuk, are Athens-eko gazte urteetako nostalgia (“Deadbeat Club”). Izan ere, harrigarria da, azkenean, zein disko alaia atera zitzaien, kontuan hartuta Ricky Wilson gitarristaren heriotzaren osteko lehenengoa izan zela (HIESaz hil zen 1985ean: haren arrebak ere ez zekien gaixorik zegoela), eta, nolabait, disko hau izan zela dolua egiteko aurkitu zuten bidea, bizpahiru urte noraezean ibili ondoren. Bada, primeran atera zitzaien: laukote bihurtuta, Keith Stricklandek hartu zuen gitarra, eta bizipozaren kemenarekin omendu zuten adiskidearen galera (horren zantzuak aurki ditzakegu, orobat, handik gutxira Kate Piersonek R.E.M. taldeko lagun athensdarrekin grabatu zuen “Shiny Happy People” pop-txiklean, talde hark ere, Out of Time albumarekin, arrakasta globala jo zuenean: ez da kasualitatea). Edonola ere, Cosmic Thing taldearen zenita izan zen: osteko lanak, Good Stuff (1992) eta Funplex (2008), honen jarraipen apalagoak baino ez dira. Hala ere, aukera banu, gustura ikusiko nituzke Las Vegasen, behar den bezala despeditzeko. (Postdata: taldea amaitzera doa, baina horrek ez du esan nahi partaideak geldi daudenik: Cindy Wilsonek albuma aterako du aurki, Realms, abuztuan. Eta aurreratu duena ez du itxura txarrik: “Midnight” eta “Wait” singleak, techno-pop solbenteko adibide parea).

[Berria egunkariko Elefanteen Zimiterioa atalean argitaratu zen artikulu honen bertsio pixka bat laburragoa, 2023ko otsailaren 5ean].

Kontakizuna kontrolatzeko botereaz

Guztien adostasun erabatekoa, printzipioz, gauza berez desegokia iruditzen bazait ere, joan den abuztuan pentsatu nuen ondo legokeela idaztearen kontu honetan aritzen garen guztiok Salman Rushdieri gutxienez pare bat lerro eskaini izan bagenio, zegozkigun tribunetan, oporretatik itzultzean. Eta ez hura kritikatzeko, edo, nik zer dakit, gutxiengo literaturentzat bere “ereduak” izan ditzakeen ondorio ustez kaltegarriez aritzeko, baizik eta harengan goraipagarria dena azpimarratzeko. Norbait hiltzen denean jendetasun minimoak eskatzen duen bezala, ez da unea alderdi negatiboez aritzeko. Horretarako badaude aro egokiagoak, lehenago eta ondoren –artikulu honen amaieran defendatuko dudan bezala, alegia–. Hauxe da, beraz, oporren ostean Rushdiez idatzi nuen artikulu horren bertsio luzea –eta eranskindua–.

Rushdie, izan ere, oso larri zegoen idatzi nuenean, New Yorkeko estatuko Chautauqua-ko literatur jaialdian, abuztuaren 12an hitzaldi bat ematera zihoala, jaso zituen labankaden ondorioz –hitzaldia AEBra erbesteratutako idazleentzako babes-hirien sarearen ingurukoa zen: ironia ilun bat–. 1989an Khomeinik ezarritako fatwaren ondorio atzeratu bat, bere laugarren eleberri The Satanic Verses (1988) idazteagatik eta, batez ere, argitaratzeagatik jaso behar zuen heriotza-zigorraren gauzatze ahalegina alegia. Mehatxu horrek hamar bat urtez klandestinitatean bizitzera kondenatu zuen Rushdie, 1990eko hamarkadan zehar, eta, berari ez ezik, nobelaren itzultzaileei ere eragin zien: haietako bat, japonierazkoa, hil egin zuten, eta beste bi zaurituak suertatu ziren atentatu banatan. Edward W. Said kritikari eta akademiko handiak oso argi utzi zuen bere jarrera Rushdie mehatxupean bizitzen hasi zen garaian: «Erabat sinesten dut mugarik gabeko adierazpen askatasunean. Palestinar gisa, nire herriak idatzi edo irakur zezakeena zentsuratzeko Israelen saiakerei aurre egin diet. (…) Aurrean jar diezadaketen arrazoi guztiak gora-behera, ez dut uste zentsurarik egon behar denik. (…) Pertsonalki, ez dut uste islamaren izaeran dagoenik, ezta islamiar zibilizazioaren tradiziorik onenetako bat denik disidente baten testuak ezabatzea, disidente horrek asmo iraintzaileak izanda ere (…) Ez litzaioke inori gertatu behar. Gure mundua nahikoa handia da Salman Rushdie bezalako jendeak nahi duena idazteko eta bere obra eztabaidatua izateko. Baina hiltzera kondenatzea, liburua erretzea eta debekatzea… gauza izugarriak dira, izugarriak». Nik uste dut Saidek ituan jotzen duela azpimarratzen duenean eztabaida beti dela onuragarri, adierazpen askatasunaren erabilera eraginkor batek eztabaida eskatzen duela, berez. Baina edozein motatako zentsurak, eta are gutxiago biolentziak –fisikoak zein hitzezkoak–, ez luketela lekurik izan behar testuinguru horretan.

Ez dago zalantzarik zigor horrek Rushdieren bizitza eta ibilbidea baldintzatu dituela, bere ezkutaketa urteen kronikak, Joseph Anton: A Memoir liburuak (2012), ondo erakusten duen bezala. Baina harrigarriena, miresgarriena akaso, da nola Rushdiek lortu duen, zama hori guztia gainean izanda ere, bere karrera literarioa aurrera ateratzea, gai eta jite askotariko nobelak argitaratzen jarraitzea eta bere hasierakoetatik erakusten zuen umoreari eustea, gehiago edo gutxiago. (Beste mota bateko liburuak aterako zituen fatwarik gabe? Ez dago jakiterik, noski, baina irudipena daukat ez zirela hainbeste urrunduko, salbuespenak salbuespen, argitaratu dituenetatik, bere hasierakoen ezaugarri asko konpartitzen baitituzte, eta ez baitira horren ezberdinak Ian McEwan, Julian Barnes edo Kazuo Ishiguro bere belaunaldiko beste idazle britainiarrek jarraitutako ibilbideak utzi dituenekin alderatuta: hibridazio postmodernorako joera, tradizio literarioaren pisuaren arrastoaren eta gaurkotasuneko arintasunaren arteko orekaren bilaketa-ahalegina –ez beti lortua–, zientzia-fikzioarekiko jaidura, eta, aipatu bezala, ironiaren eta umorearen erabilera sistematikoa). Izan ere, bere semeak zerbait azpimarratu bazuen, atentatuaren ostean, idazlea osatzeko bidean zegoela iragartzeko komunikatuan, horixe izan zen: «Bizitza aldatuko dioten zauriak larriak badira ere, bere ohiko umore-zentzu borrokalari eta desafiatzaileak bere horretan dirau». Rushdieren berreskurapenari buruz tantaka iritsi zaizkigun albisteak –begi bat galdu du, eta beso  baten mugikortasuna– ildo berekoak izan dira, zorionez.

Argitaratu zuen azkeneko nobela egon nintzen irakurtzen uda amaieran, Quichotte (2019, Seix Barraleko gaztelaniazko edizioan), eta adierazitakoa berretsi dezaket –azken nobela esan dut, baina berehala azkenaurrekoa bihurtuko da, datorren otsailaren 7an kalean izango delako nobela berria, Victory City–. Izenburuak argi uzten duen bezala, Quichotte Cervantesen obraren eskemaren gainean arinki eraikitako lan bat da –zalduntza liburuekiko obsesioaren papera zabor-telebistako saioek betetzen dute hemen…–, nobelaren barruko nobelaren mise en abymeren teknika erabiliz gai askori buruzko hausnarketa planteatzen duena: familia disfuntzionalak –lanaren alderdirik interesgarriena, akaso–, errealitatea vs. fantasia, egilearen eta obraren arteko harremanak, fake news delakoak, AEBko opiazeoen epidemia farmakologikoa, maitasuna eta sexua –nobelaren alderik etsigarriena–… Guztia Rushdierengan ohikoa izan den hiperbolerako joeraren, zientzia-fikziozko ukituen eta errealismo magikoaren erabilera eginez –azken hori da, akaso, aipatu bere packeko beste idazle britainiar gehienengandik argien desberdintzen duena–, eta, aurreratu bezala, gaien eta pertsonaien alderdi umoretsua azpimarratuz, ironiatik betiere.

Umore hori ezinbestekoa izan zaio Rushdieri bere programa literarioa aurrera ateratzeko, eta horixe izan zen bere heriotza zigorraren kausa hain zuzen. Joseph Anton oroitzapen liburuan zioen bezala –bere buruaz hirugarren pertsonan ari da bertan–: «Nork kontrolatu behar du kontakizuna? (…) Artista sortzaile gisa, berak bazekien galderaren erantzun bakarra hau zela: pertsona guzti-guztiek dute edo izan beharko lukete botere hori. Denok izan beharko genuke askatasuna kontakizun handiei kargu hartzeko, haiekin eztabaidatzeko, satirizatzeko eta alda daitezen tematzeko, garai aldakorrak isla ditzaten alegia. Haiei buruz hitz egin beharko genuke modu adeitsuan, lotsagabean, grinatsu, kaustikoan, edo nahi genukeen bezala». Begirunegabetasuna fikzioaren motorretako bat izan da beti: ez bakarra, agian ez beti egokiena, baina bai inportanteenetako bat, eta Rushdieri gertatu zaionak literaturaren tasun hori defendatzeko eta aldarrikatzeko garrantzia gogorarazi beharko liguke, gutxienez.

Egongo dira une hobeak, hemendik aurrera, idazlearen obraren alderdi ez horren goraipagarriez hitz egiteko. Baina udaren amaieran, atentatua egin berritan, egilea hilzorian zegoela, artikulu honen lehen bertsioa idatzi nuenean, tokatzen zena Rushdiek, kostu ez txikia ordainduz, literaturaren alde, kontakizunaren gaineko kontrolak ezabatzearen alde egin duen guztia azpimarratzea zen. Eta halaxe egin nuen, goiko testuak erakusten duen bezala.

Egoera honen guztiaren arriskua, pentsatzen dut gaur, uste kritiko guztiaren suspentsioa litzateke, noski. Pasatu duena pasatu duelako, nobela berriak –edo aurrekoek– automatikoki iritzi positiboak baizik ez jasotzea: horrekin ere ez nengoke ados, eta Rushdiek, idazle guztiek –guztiok– bezala kritika onak jasotzea gustuko izango duen arren, ziur nago, hondo-hondoan, bat egingo lukeela nire iritziarekin. Izan ere, egun, behin jakinda hobeto dagoela, eta nobela baten mundu mailako promozioa egitera doala –Penguin-Random House argitaletxe boteretsuaren eskutik, alajaina–, bere Quichottek zertan huts egin zidan kontatzea egokitzen zaidala uste dut: ezin izan nuen jasan, gorago iradoki bezala, nobelako gizonezko pertsonaia nagusiek –Ismail Smile zaharrak, batik bat, baina baita Sancho bere seme imajinario “gazteak” ere– “maitasunaren” inguruan harilkatzen duten diskurtso zaharmindua, zeinetan, tamalez, Rushdiek berak Padma Lakshmi telebista-izarrarekin izan zituen harreman gorabeheratsuen oihartzun autojustifikatzaileak eta ez bereziki aurkezgarriak filtratzen baitira –Sálvamerako ematen dutenak, baiki–. Alde horretatik, bitxiki, jatorrizko Kixotea aurrerakoiago gogoratzen dut, adibidez, Rushdierena baino, ez dena marka makala, bi lanen artean laurehun urte pasatu direla kontuan hartuta.

Zorionez, ez dirudi egilearen egoerak juizio kritikoaren suspentsiora eraman duenik osoki, The Guardianen Anthony Cummins kritikariak argitaratu duen artikulu honi kasu egiten badiogu, behintzat –ez dut pentsatu nahi gure literaturan antzekoren bat kaleratuko balitz zer gertatuko litzatekeen, batzuen tenplea ezagututa…–. Ikusi beharko dugu, kritika eta iruzkin gehiago argitaratzen diren neurrian, balantzaren zein alde gailentzen den: atentatua jasandako egilearekiko errukia eta elkartasuna, ala zinezko izpiritu kritikoa, hots, Saidek gorago aipatzen zuen «obra eztabaidatua izateko» eskubidea eta betebeharra. Errelato handiak ezbaian jartzea baino xumeagoa izan daitekeena, ados, baina egiten jarraitu beharra dagoena.

Gauza batek ez duelako bestea kentzen, poetak esango lukeen bezala. Rushdieri zor dioguna sekula ahazteko ez badugu ere.

[Artikulu honen bertsio desberdin bat (eta dezente laburragoa) Ortzadar gehigarrian argitaratu zen, 2022ko irailaren 24an]

Piedad Frías Nogales (1958-2018)

El pasado 24 de diciembre falleció Piedad Frías, Piti, una gran amiga y compañera de trabajo en la facultad. Se acababa de jubilar, y su muerte, inesperada, ha sido un mazazo para mucha gente. Por eso, aunque en este blog no suelo incluir notas necrológicas, me he animado a escribir algo sobre ella: porque no sé qué hacer con mi cuerpo en estos momentos. Y porque me he puesto a buscar fotos y recuerdos suyos en Google y apenas he encontrado nada sobre ella en la red.

Conocí a Piedad en 1984, cuando vine a Vitoria a cursar primero de Geografía e Historia en la que luego se convertiría en la Facultad de Letras de la Universidad del País Vasco. En el plan de estudios vigente entonces los alumnos de historia teníamos que elegir, como asignatura optativa de primero, una lengua. Yo escogí inglés, y así es como conocí a Piedad, una profesora joven, entusiasta y exigente. Pronto nos dimos cuenta de que aquello no iba ser, como suponíamos, una maría: los primeros días del curso nos juntábamos más de ochenta alumnos en clase, pero para la segunda o tercera semana ya no quedamos más de quince, que fue el número de los que seguimos hasta el final. No he aprendido más inglés en la vida, ni siquiera en los intensivos de la academia que había frecuentado en mi ciudad natal, en San Sebastián. Siendo tan pocos, no había escapatoria: tenías que traerte la lección repasada a clase sí o sí. Y hablar, claro: hablamos mucho, todos, en aquel curso, que fue un lujazo para mí. Mucho del inglés que todavía sé se lo debo a Piedad.

Piedad había nacido en Ávila, pero era un poco de todas partes: su padre era militar, y su familia se movió por casi toda la geografía española a golpe de destinos. Y era también, por sus estudios, y por el tiempo que pasó viviendo allí, un poco de Inglaterra y de Estados Unidos. Y también, después de todos estos años, muy vasca y muy vitoriana: llegó a aprender bastante bien euskera, algo que muchos monolingües de aquí no se plantean hacer jamás.

Después de ser profesora mía, con los años, nos hicimos amigos, gracias al trato que tuvimos en las juntas de facultad –a las que yo acudía como representante del alumnado– y, sobre todo, a que entabló amistad con un grupo de estudiantes de Filología Inglesa con los que, a su vez, yo tenía mucha relación: después de darnos clases a los de Historia, que es lo que, entre otras cosas, le tocó hacer en sus primeros años como profesora en la UPV, empezó a impartir las materias de su especialidad, que era la literatura contemporánea en lengua inglesa. Al principio, sobre todo los angry young men y toda la literatura británica de los años cincuenta, y la literatura africana en inglés, aunque llegó a impartir otras muchas asignaturas, más generales, casi siempre centradas en la literatura de estos últimos tres o cuatro siglos. Piedad fue la persona que me descubrió a Jane Austen y a Virginia Woolf y a Ngũgĩ wa Thiong’o, y nunca le estaré lo suficientemente agradecido por ello. Por cierto, gracias a su esfuerzo tuvimos el privilegio de asistir en la facultad a una conferencia de este escritor keniano, algo que no era muy usual en los años noventa. Antes de que hubiéramos oído hablar en absoluto de estudios culturales y poscolonialismo, Piedad ya nos estaba contando cosas sobre Edward Said, que era uno de sus ídolos y al que yo conocí, una vez más, gracias a ella. Era, por otra parte, una incansable lectora y una excelente traductora a la que acudí en busca de ayuda más de una vez.

(Ahora que lo pienso, este texto sí que tiene cabida aquí, porque este es un blog literario, y yo aprendí mucho de literatura hablando –y discutiendo– con Piedad. Aunque nunca me dio clases sobre literatura, sé, por los comentarios de muchos de sus alumnos, que fue una gran profesora: dura y exigente, como yo mismo pude comprobar, pero entregada y generosa con sus conocimientos).

De hecho, esa fue una de las lecciones que aprendí con Piedad, a lo largo de estos años de amistad: que las Humanidades no están reñidas con el rigor. Frente a la especie de que –en comparación con los de “ciencias”– los de letras nos dedicamos a cuestiones sin mucha importancia ni base y elucubramos sobre el vacío, Piedad sostenía que, para analizar un texto, había que profundizar en él y en su contexto, y currárselo bien; que cualquier opinión no era válida por ser tuya, y que había que leer mucho; que la pasión no solo era compatible con el trabajo duro, sino que lo exigía; que la literatura, la cultura, son importantes y merecen nuestra atención. En ese sentido para mí fue un modelo como profesora.

Pero sobre todo fue una gran amiga. Generosa con su tiempo –mucho más que yo–, siempre atenta y siempre dispuesta a echar una mano en buenos y malos momentos –nos hemos cuidado muchos exámenes mutuamente, durante todos estos años–. Les prestaba mucha atención a los niños, a nuestras hijas y a los hijos y las hijas de otros amigos suyos, a los que siempre trataba como si fueran adultos, con simpatía pero sin ñoñerías: fue una tía extraordinaria. Se había construido, en esta ciudad, donde no tenía parientes de sangre, una familia elegida, con amigas y amigos con quienes se reunía, viajaba, iba al cine, intercambiaba libros, se tomaba un vino, hacía planes, charlaba… Era una gran conversadora, apasionada –de las que no daba el brazo a torcer en las discusiones: son las mejores– y una persona muy alegre, cuando la tristeza no la alcanzaba, pues también tuvo sus momentos oscuros, de esos en los que los amigos apenas podíamos prestarle más apoyo que el de estar ahí.

Justo en estos últimos meses estaba mejor que nunca, y por eso me da rabia y pena, muchísima, que se haya muerto así, tan pronto, tan de repente.

Adiós, Piedad. Un abrazo.