King Crimson? Baina zaharruno horiek ez al ziren rock sinfonikoaren ikur nagusienetako batzuk, hots, Etsaiaren ordezkariak –punkaren garai alai, borrokalari eta zoriontsuetatik hona, bederen–? Bai, eta, ikur nagusienetako bat ez ezik, are generoaren katalizatzaileak izan zirela esan daiteke, haien aurreneko albumetik aurrera (1969) hasi baitzen hitz egiten gero eta gehiago “rock progresiboaz”, hots, inguruotan “rock sinfoniko” bezala ezagutarazi zen azpigenero –une haietan– berriaz eta –bat edo bat harrituko den arren– berritzaileaz; ordura arte psikodelia, rock azidoa, blues-rocka, jazz-fusioa edota pop anbiziotsua besterik ez zirenek, arragoan nahastu eta 1970eko hamarraldiaren lehenengo erdia –neurri batean– menderatuko zuen soinua eratu zuten, kanten garapen luzeekin, musikarien birtuositate-erakustaldiekin, teklatuen erabilera intentsiboarekin eta musika klasikoaren mailara hurbiltzeko asmo handiustearekin. Eta King Crimson izan zen estilo horren ordezkari bipilena –Van Der Graaf Generator, Yes, Pink Floyd, Genesis, Gentle Giant eta antzeko hamarnaka talde britainiarrekin batera, eta mundu guztian atera zitzaien jarraitzaileekin, tartean Sakre edo Itoiz talde euskaldunak…–. Malgré lui, ziurrenik: talde aldakor eta exijente horrek nekez onartuko zuen inolako etiketarik, sekula. Are gehiago: ziurrenik, 1970eko hamarraldiko mastodonte haietatik guztietatik, duinen zahartu denetakoa da Errege Gorrimina –antza denez, Beltzebu izendatzeko modu bat: badakizue zenbat gustatzen zitzaien rollo satanikoa, garai haietan–. Eta, gainera, epe luzera eragin sakonena izan duena, Tool eta post-metaleko edo metal progresiboko banda askok aitortu dezaketen bezala. Taldea 1968ko amaieran bildu zen lehenengoz, pop nahikoa eszentrikoa praktikatzen zuen Giles, Giles and Fripp hirukote arrakasta gabearen errautsetatik, eta orduz geroztik Guadiana ibaia bezala ibili da, noizean behin desagertzen eta ondoren, gehienetan, formazio berritu batekin birsortzen, partaide gehiagoekin edo gutxiagoekin, musikari gazteak bilduz eta antzinako taldekideak berrarrantzatuz, beti ere Robert Fripp-en “diktadura diskretupean”: munduko gitarrista bikainenetako bat, eta Musika eta Artea bezalako hitzak maiuskulaz idatzi ohi dituen gizon barregarriki serio horietako bat –pandemiatik hona Toyah bere emaztearekin egin dituen bideo kaseroek bestela aditzera ematen badute ere, harrigarriki–. Azken urteotan, askotariko formatuetan, zuzenekora dedikatu dira –azkeneko estudioko albuma, The Power To Believe, 2003koa da–, eta duinki defendatu dute haien legatua, garai zaharretako eta berrietako kontzertuen album parrastak editatzen zituzten bitartean.
King Crimson, In The Court Of The Crimson King, Island 1969.
Hau da, ziurrenik, rockaren historiako debut-album arrakastatsu eta ezagunenetako bat; musika entzun ez izan arren, irakurle gehienek oroituko dute aurpegiaren azal hura. Bonbazo bat izan zen: hilabete bat lehenago aurreneko kontzertua eman zuten Hyde Park-en, seiehun mila pertsonen aurrean, Rolling Stones-en telonero gisa, eta diskoak itxaropen guztiak ase zituen. Gainera, King Crimsonen soinuaren oinarria ipini zuen, muturren konbinaketan zetzana –eta datzana oraindik ere–, hots, kanta bereziki gogorren eta bereziki geldo-delikatuen arteko nahasketan, beti ere konplexutasun handiko egiturekin. Lehenengoen adibide bikaina da “21st Century Schizoid Man” brutala, haien hit nagusiena, eta, bigarrenena, “I Talk To The Wind”, “Epitaph” edo “Moonchild” ederrak; tartean, garai haietako sinfonismoaren paradigmatzat hartu daitekeen “In The Court Of The Crimson King” luzea –ia hamar minutu! Tira, egia da ez dagoela diskoan sei minututik beherako kantarik, garaiko trendyei hutsik egin gabe exijitzen zitzaien bezala…–. Taldean, Fripp gitarristaz gain, Ian McDonald teklista zegoen –haizeak jotzen zituena, halaber–, Greg Lake baxu-jole eta kantaria, Michael Giles bateria eta, bitxiki, Peter Sinfield letrista, argiez eta efektuez arduratzen zena orobat; apenas zuten hogeita bi edo hogeita hiru urte LPa grabatu zutenean, baina heldutasunezko lan bat zirudien hark. Kritika-arrakastak ez zuen, ordea, taldearen egonkortasuna bermatu, eta urte beraren amaieran aldaketak hasi ziren, McDonalden irteerarekin; izan ere, taldea lehenengoz desegin zen arte, 1974ean, King Crimsonek bederatzi formazio ezberdin izan zituen –Fripp, hasieratik geratu zen partaide bakarra, ez da agoantatzeko erraza, dirudienez–. Hori bai, ezin ukatu taldea harrobi emankorra izan zela: Lake berehala joan zen Emerson, Lake & Palmer granitikoetara, Boz Burrell –Lakeren ordezkoetako bat– Bad Company-n aritu zen, McDonald Foreigner AOReroen fundatzaileetako bat izan zen –agh!–, eta Sinfield, talde progresiboentzako egindako letra literario eta surrealista samarrak alboratu ostean, Bucks Fizz, Leo Sayer, Cher edo –ai ene– Céline Dion bezalako artistentzako hitzak idatzi ditu… arrakastarekin. Jainkoaren –edo Satanen– bideak ezin asmatuzkoak dira.
King Crimson, Red, Island 1974.
Frippen gorteak ezin izan zuen berdindu aurreneko disko haren zirrara, eta, kideen aldaketa dezenteen artean, beste hiru LP grabatu zituzten 1971 bitartean, jazz-rockerako joera gero eta nabarmenagokoak –eta, nire uste apalean, eta jarraitzaile askoren iritziaren kontra, gero eta interes gutxiagokoak, guztietan harribitxiren bat aurki daitekeen arren–. 1972 eta 1974 artean, ordea, John Wetton baxu-jole eta kantaria bildu zen bandara, Yes-etik zetorren Bill Bruford bateriarekin batera, eta beste kide batzuk sartu eta irten ibili baziren ere, Frippekin batera bizkar hezur sendoa osatu zuten. Hiru LP bereziki interesgarri grabatu zituzten segidan: Larks’ Tongues In Aspic (1973), Starless And Bible Black (1974) eta Red (1974 ere). Horietan soinua gogortu egin zuen King Crimsonek –metalzaleek garai hau apreziatuko dute gehien, ziurrenik, 1990eko hamarraldiko albumekin batera–, kanta instrumentalek lekua irabazi zuten, eta gitarrak eta perkusioak protagonismo handiagoa daukate, haizeen kaltean agian. LP horietako edozein hauta nezake –pena ematen dit Starless And Bible Blackeko “The Night Watch” bezalako miniatura ederra albo batera uztea, Rembrandt-en izen bereko koadroaren gaineko hausnarketa metapiktorikoa…–, baina azkenekoarekin geratu naiz, etapa hau hobekien laburbiltzen duelakoan. Ordurako, kontzertu-bira intentsoen nekeak eta barne-gatazkek ahulduta, aipatutako power-triora murriztuta zegoen taldea –kolaborazio berezi batzuk alde batera utzita–, baina hala ere hamar balira bezala egiten dute zarata hemen, eta disko gogorra eta iluna osatu zuten, laster iritsiko zen afterpunkaren aitzindari: “Red” eta “One More Red Nightmare” potenteak horren erakusle onak dira, eta are “Fallen Angel” itxuraz geldoagoa dentsitate izugarria hartzen doa aurrera egiten duen heinean; “Providence”-k betelanerako esperimentalismo-kuota betetzen du –David Cross-en bibolin-inprobisazioekin–, eta amaierako “Starless”-ek, lirismorako tartea –tira, lirismoa, beti erlatiboki: amaiera apoteosikoa da; post-rockak, lagunak, ez du ezer asmatu–. Edonola ere, beltxargaren kantua izan zen: Frippek, lehertuta, banda desegitea erabaki zuen, betirako nonbait, eta, besteak beste, Brian Eno edo David Bowierekin kolaboratzen hasi zen –azken horren “Heroes” kantan izan zuen parte hartzea erabakigarria izan zen, adibidez–; Bruford askotariko proiektuetan aritu zen hurrengo urteetan –tartean, UK; Brand X edo Earthworks bezalako konboetan, Yeseko aixkirien altzora egindako itzulera-txango krematistikoak alde batera utzi gabe–, eta Wettonek, bakarkako karrera antzu samar batez gain, Asia supertaldea osatu zuen rock sinfonikoko beste zenbait hondakinekin batera, poltsikoa ondo bete ziona baina King Crimsonekin irabazitako prestigioa –apur bat– alferrik galtzera eraman zuena, tamalez…
King Crimson, Beat, E.G. Records 1982.
Eta inork espero ez zuenean, zazpigarren urtean, berpiztu zen: 1981ean KCek disko berria argitaratu zuen, Discipline, eta hurrengoan beste bat, hemen erreseinatuko dudan Beat hain zuzen ere; biak, eta baita 1984ko Three Of A Perfect Pair ere, formazio berberarekin grabatuak, bandaren historian lehenengo aldiz. Aitortu behar dut etapa honengatik izan ez balitz, agian ez niola eskainiko monografiko bat King Crimsoni, baina kontua da Frippek eta bere “mutilek” lortu zutela 1970eko hamarraldiko beste talde progresibo batek ere ezin izan zuena: punkak eta new waveak ekarri zuten aldaketara duintasunez egokitzea; Genesis, Yes eta enparauek gauzatu zituzten masa-krimenekin konparatuta, egia esan, ez da meritu makala –ezagutzen dudan antzeko metamorfosi kasu arrakastatsu bakarra gure Itoizena izan zen–. Baina popera bete-betean pasatu zen Itoizek ez bezala, King Crismsonek new wavearekin bat egin zuen bere aurreko nortasun zeinuei eutsiz: egitura konplexuak –baina itxura sinple batez aurkeztuak, oraingoan–, esperimentalismorako eta, une batzuetan, gogortasunerako joera –entzun disko honetako “Satori In Tangier”, “Neurotica” edo “Requiem”, esaterako–, areagotutako pasarte atmosferiko eta lasaiekin konbinatuta beti ere –“Two Hands”–. Baina, hori bai, kanta formatu estandarrera egokituz –albo batera utzi zituzten hamabi minutuko abestiak–, eta hurbilketa inteligente bat eginez garaiko pop irudimentsuenera, Talking Heads-enera alegia –“Neal And Jack And Me” bizkorrean suma daitekeen bezala–. Aldaketak, jakina, tranpa zeukan: Frippek kolaborazioa egina zuen David Byrneren taldearekin, eta Adrian Belew kantari eta gitarrista berria haiekin jiratzen ibilia zen Remain In Light atera zutelarik; aurreko formaziotik Bill Bruford kontserbatu zuen Frippek, eta Tony Levin arduratu zen baxuaz eta stickaz –teklatuek presentzia galdu zuten, beraz, eta bandak ukitu pop “ohikoago” bat hartu zuen–. Izan ere, proiektu berria ez zen King Crimson deitu behar, hasiera batean, Discipline baizik, baina lehenengo kontzertuetan Frippi bonbillatxoa piztu eta talde berriak King Crimsonen hamargarren –edo hamaikagarren– berraragitzea izan behar zuela erabaki zuen. Eta baita lortu ere: onartzen dut, historikoki, Discipline komentatu beharko nukeela hemen, hark markatu baitzuen hurrengo bien bidea, eta baita King Crimsonek 1990eko eta 2000ko hamarraldietan izan dituen berpizkundeak ere, baina kontua da –espero dut ohar autobiografikoa barkatuko zaidala– 1982an disko hau aurkezten ikusi nituela Donostiako Belodromoan, Roxy Music teloneatzen, eta ezin dudala ahaztu eragin zidaten inpresioa; ni, jakina, Roxyrengatik joan nintzen festibalera, baina crimsonzale amorratu atera nintzen bertatik. Oraindik gogoan dut nola hasi ziren, eszenatokira banan bana sartzen, “Waiting Man” jotzera, musika-tresna arraro haiekin guztiekin… eta baita, horretaz guztiaz jabetzeko, etengabe eman behar izan nituen jauzitxoak ere, kontzertuetara joaten zen jende guztia ni baino altuagoa zelako… gehiegi aldatu ez den zerbait, bide batez esanda: geroztik zertxobait hazi banintzen ere, hurrengo belaunaldien bataz besteko garaiera, bitartean, are gehiago emendatu da –esnekien sabeleratze intentsiboagatik, ziurrenik–, eta emaitzak, niri dagokidanez, berdintsua izaten jarraitzen du. Enfin: gurasoek jogurt gehiago eman izan balizkidate, txikitan…
[Artikulu honen lehenengo bertsioa Nabarra aldizkarian argitaratu zen, 2011ko iraileko zenbakian]
Oharrak & Hondarrak 