Itzul hadi

Aitor dut zalantzak izan nituela, mereziko zuen ala ez. Azken batean, haien diskorik txarrena zen, askogatik. Izan ere, metrajearen parte bat aski ezaguna zen –1970eko Let It Be filmetik, Michael Lindsay-Hogg-ek zuzendua–. Luze samarra zen, gainera –hiru atal, bakoitza bi ordu eta koskakoa–. Eta beti ematen du pena gainbehera baten hondakinen ikuskizunak.

Baina, bestalde, zuzendaria Peter Jackson zen, eta gutxieneko errespetu bat zor zaio Tu madre se ha comido a mi perro bezalako kultuzko film gore bat zuzentzetik (1992) Lord of the Ringsen trilogia (2001-2003) filmatzera iritsitako norbaiti, apenas bederatzi urte geroago. Eta, zer demontre, The Beatles ziren, XX. mendeko pop musikaren iraultza handienaren protagonistak, sekula ere argitara eman gabeko irudiez hornitutako dokumental batean. Erresistentziak erresistentzia, banekien azkenean The Beatles: Get Back (Disney +, 2021) ikusiko nuela.

Ez da edonorentzako produktua: The Beatlesen zalea ez bazara, Jacksonen sintesirako ahalmen ezaz kexatzeko motibo sendoak izango dituzu. Izan ere, telesailak dokumentatzen duena sorkuntza prozesu baten gorabeherak dira, kasu honetan Get Back diskoa grabatzera bideratutakoak –gehi horrekin lotutako eta abortuan amaitu zen telebistarako saio bat, eta kontzertu bat, azkenean Saville Row-eko eraikinaren teilatu-lauan eskaini zutena, eta taldearen hondarrekoa suertatu zena–, inoiz ez zena gisa horretan kaleratu eta, denborarekin, taldea banatzen zen bitartean, eta Phil Spector hanpurutsuaren eskuetatik pasatu ostean, Let It Be bihurtu zena (1970), haien diskorik ahulena, baiki, berresten dut.

Sorkuntza prozesuak, normalean, ez dira oso interesgarriak izaten: horregatik ez dute oso ondo funtzionatzen idazleei buruzko pelikula gehienek –salbu eta idazlearen bizitza bera ez bada trepidantea, ohikoa ez den zerbait–. Musika grabazio saioekin antzeko gertatzen da, zer esanik ez: proba eta errakuntza prozesu petoak dira, errepikakorrak, zabarrak, zirriborrotsuak. Diskoetxeak kaleratzen duena, azkenean, prozesuaren distilazioa da. Eta eskerrak. Rock musikaren album klasikoen –eta, batzuetan, ez horren klasikoen– expanded edizioetan, zaleentzako amu gisa sartu ohi dituzten harraldi alternatiboak, bertsioak eta diskorako bidea egitera iritsi ez ziren kanta argitaragabeak horren froga izaten dira: oso gutxitan aurkitzen da jatorrizko diskoko abestiak gainditzen duen piezarik. Zerbaitegatik ez zituzten sartu, azkenean, elepean…

Gainera, desegite prozesuan zegoen talde bat dugu pantailan: gogorik gabe ari den John Lennon bat –dutxa baten faltan, egun gehienetan–; George Harrison mesfidati eta muturtu bat –ez dituztelako kontuan hartzen bere proposamenak: taldea utzi bezain laster disko hirukoitz bat kaleratuko zuen gajoak, ez gutxiago–; profesionalegi, kasik robotikoki jokatzen eta –nota bati ere huts egin gabe– jotzen duen Ringo Starr bat; lider izaten saiatzen den –baina horretaz nekatuta/nazkatuta dagoen– Paul McCartney bat. Ez da espektakulu bereziki loriatsua eta onbidezkoa, batzuetan. Eta morboa berehala amaitzen da, endemas, taldekideen arteko tira-birak anodinoak direlako, grisak, ia burokratikoak, batzuetan oso argi geratzen ez zaizkigun aurretiko laidoen ondorio. Alaitasun momenturik puruenak probasaio batzuek eskaintzen dituzte –rock’n’rollaren klasikoen bertsioei ekitean, edo haien kanta zahar batzuk berreskuratzean–, eta Billy Preston teklistaren ustekabeko parte hartzea grabazioetan, bere irribarre etengabearekin –ez du sinesten ere izan duen zortea, munduko talderik famatuaren grabazioetan kolaboratzera gonbidatu dutela, nahiz eta haren partaideak astazakilen moduan portatu batzuetan–. McCartney da, bestalde, sinpatikoena egiten dena, orgatik tiraka aritzeko ahalegin handienak berak egiten dituelako, besterik ez bada. Etsipenera kondenatuta egongo diren ahaleginak, hurrengo grabazio saioek, Abbey Road diskoarenek (1969), argi utziko zuten bezala: albuma kaleratu baino sei aste lehenago, Lennonek taldea utziko zuela iragarri zien besteei.

Baina, hala eta guztiz ere, niri –The Beatlesen oso zalea izaki, berriro diot badaezpada– merezi izan dit. Badaudelako une magiko batzuk, McCartneyk, ezerezetik, “Get Back” kantaren bizkarrezurra ateratzen duenean, adibidez. Edo Harrisonek Ringori laguntzen dionean “Octopus’s Garden”-en doinuarekin. Jacksonen muntaia, bestalde, miragarria da: kaosaren eta asperkizunaren antolaketa inteligente bat, hasierako desenkontruetatik Apple estudioetako teilatu-lauko kontzertu eztandagarrira eramaten gaituena, non oraindik benetako adiskideen talde bat balira jo baitzuten. Guztiak zentzu bat izango balu bezala. Errelatoaren antolaera zein erabakigarria den demostratuz, beste behin ere.

Ez, dokumentala ez da mundu guztiarentzako. Baina aspaldi entzun gabe neukan The Beatlesen diskorik txarrena berreskuratzera eraman ninduen, eta beste era batean aditzera.

Eta, ondoren, aurreko guztiekin jarraitzera.

[Artikulu honen bertsio laburrago bat Ortzadar gehigarrian argitaratu zen, 2022ko otsailaren 5ean]

Hiru disko hirukoitz (eta azken orduko bat gehiago!)

Ba al dago disko bikoitz bat baino gauza astunagorik? Zalantzarik gabe: disko hirukoitz bat. Bakarlari batek edo talde batek disko hirukoitz bat grabatzen duenean, bietarik bat: edo bere buruarengan konfiantza amaigabea dauka, edo bere karreraren gainbeheraren hasierara iritsi da; askotan, batera gertatzen dira gauza biak. Rock musikaren arloan 70eko hamarkadako gehiegikeriekin bat hasi ziren halakoak produzitzen –entziklopedien arabera, aurrenekoa Woodstockeko festibala jasotzen zuena izan zen, 1970an argitaratua–, eta orain ikusgarritasuna galdu duten arren –garai bateko disko hirukoitz gehienak CD bikoitz batean sartzen dira egun, eta, edonola ere, CDen araberako neurketak egiteak ez dauka, agian, zentzurik jada, Spotifyren aroan–, omenalditxo bat egin nahi nieke hemendik mastodonte haiei.

George Harrison, All Things Must Pass, Apple, 1970.

Disko honek zaplastako bat izan nahi zuen gainontzeko ex-beatleen masailetan –agian horregatik da hain zuzen hirukoitza? –, eta baita lortu ere. Krishna goratzen eta buenrrollismoa zabaltzen ahalegintzen den lan posthippy hau, paradoxikoki, frustraziotik eta erresuminetik abiatu zen –aipatu dugu duela gutxi: erresumina da artisten aberri komun bakarra–, eta Liverpooleko taldean zegoen garaian Lennonek eta McCartneyk –kabroi horiek!– onartu ez zizkioten zenbait kanta sartu zituen bertan Harrisonek: horra hor luzeraren beste arrazoi bat. Kontua biribiltzeko, Phil Spectorren produkzio gehiegizkoarekin burutu zen, eta, ezinbestean, are abestirik sinpleena haren “soinu-horma” famatuaz dator hornituta. Disko hirukoitz gehien-gehienek bezala, urrezko arau bat betetzen du honek ere: hirugarren diskoa, osoki ez bada nagusiki, betelanezkoa izatea; kasu honetan, Harrisonek bere amigoteekin (Eric Clapton, Ginger Baker…) egindako “jam-session” amaigabe bat, lau “abesti” luzek eta txantxa batek osatua. Errematatzeko: “My Sweet Lord” single arrakastatsua  plagio “inkontziente” bat zela ebatzi zuen epaile batek. Edonola ere, ziurrenik beatle ohi batek inoiz grabatutako albumik onena da hau, “Wah-Wah” eroak, “Let It Down”-ek, edo lanari izena ematen dion kantak berak argi uzten duten bezala. Must bat, zalantzarik gabe.

The Clash, Sandinista!, CBS, 1980.

Egongo da eskandalizatuko denik, baina ozen esango dut: maiteago dut disko hau London Calling baino. Agian gehiegitan entzun dugulako London Calling: disko hirukoitzek alde on hori dute, haien handikeria bera maizegi jartzearen kontrako antidoto ezin hobea dela –are gehiago biniloa baldin baduzu–. Gainera –akaso CBS bezalako multinazional nazkagarri batentzat lan egiteak sortzen zion kontraesana arintzeko–, taldeak bikoitz baten prezioan sal zedila lortu zuen, diru gutxi genuenon betiereko esker ona eskuratuz, musika oraindik erosten zen garai urrun haietan. Diskoa “pout-pourri” bat da, The Clashek inoiz grabatu zuen eklektikoena, denetik baitu: rocka, reggaea eta punk zantzuak, noski, baina baita popa ere, eta disco music-aren, jazzaren  eta are rap goiztiarraren oihartzunak; Mano Negra, Fermin Muguruza eta haien epigono “mestizo” eta “enroilatu” guztiak disko honetatik datoz, zuzenean edo zeharka: hori eskertu beharko diogu betirako, eta hori aurpegiratu beharko diogu betirako, orobat. Hemen ere hirugarren diskoa betelanezkoa dela esango dute batzuek –bertan kontzentratzen dira lehenengo bietako kanta batzuen dub mutazioak–, baina kostatzen zait betelanezkotzat jotzea “Lose This Skin”, “Charlie Don’t Surf” edo “Career Opportunities”-en bertsio aingerutar horren gisako kantak dituen binilo bat. Eta bi lehenengoek, esan gabe doa, ez dute desperdiziorik. Batere.

The Magnetic Fields, 69 Love Songs, Merge, 1999.

Hau da, “sarda” honetan, benetako “disko hirukoitzat” har daitekeen bakarra, gaurko parametroen arabera: hiru CD hiru, eta –bai– 69 kanta, love hori oso terrenala dela aditzera ematen digun zerbait, akaso. Stephin Merritt (New York, 1966) kantariaren talde nagusia da The Magnetic Fields  –nagusia diot, “bakarkako” diskoez gain, beste hiru talde paralelo dituelako gutxienez!–; 69 Love Songs izango litzateke, aditu gehienen ustez, bere orain arteko gailur kreatiboa. Genero askotatik edaten duen arren, hau pop album bat da guztiz, Fermin Etxegoienen poparen definizioaren arabera behintzat. Kanta gehienak laburrak dira –2-3 minutukoak–, eta motiboak sinpleak eta zuzenak, abesti askoren asmoa ironikoa bada ere; Merritt, bestalde, gay da, eta ederki azpimarratzen du hori, umorez  askotan. Kanta batzuetako konponketak konplikatuak dira, eta beste batzuk Merrittek hain maite duen techno-popera hurbiltzen dira, baina lanaren izpiritua lo-fi da oro har, eta onartzen dut agian kostatuko zaiola bertan sartzea ildo hori –eta kantariaren ahots grabea– gustuko ez duenari. Baina, betekadarik hartu gabe, merezi duelakoan nago: entzun, adibidez, “I Think I Need A New Heart”,  “When My Boy Walks Down the Street”,  edo “The Death of Ferdinand de Saussure”, eta esango didazue.

[Testu honen lehen bertsioa Nabarra aldizkarian argitaratu zen, 2009ko irailean]

Eranskin gisa:

Berri Txarrak, Denbora da poligrafo bakarra, Only In Dreams 2014.

Aukera on bat galdu dut nire garai hartako “hiru disko” saileko artikulua biribiltzeko azken orduko ekarpen batekin, aurtengo Berri Txarrak taldearen hirukoitzarekin hain zuzen ere, Iñigo Zendegik gogorarazi didan bezala. Eskerrak blog hau, edonola ere, work in progress bat den eta hutsak zuzendu daitezkeen. Denbora da poligrafo bakarrak ondo merezi duelako, disko hirukoitzak garai batean baino are bitxikeria handiagoa bihurtu diren honetan. Nik, aitor dut, ez dut oso hurbiletik jarraitu Berri Txarrak-en karrera: kañeroegiak nire pop bihozñoarentzako. Baina taldearen garapenerako eta hazkunderako ahalegina –eta independentzia– errespetuz ikusi izan dut beti, eta oraingoan, gainera, “Helduleku guztiak” azpi-diskoan eman duten jira poperoarekin, konbentzitu egin naute: “Lemak, aingurak” bezalako single biribila ez dago edonoren eskura, baina bigarren disko osoa iruditzen zait, oro har, belarrientzat opari. “Sutxakurrak” azpi-disko metaleroagoa ondo entzuten da, baina it’s not my cup of tea. Eta “Xake-make kultural bat” atalak, bere hurbiltasun punkzalearekin, urrezko amaiera ematen dio lanari: bertan dago, niretzat, hirukoitzaren harribitxietako bat, “Orain norbait zara“, kontzientziaren ahotsaren ordezko gisa behin eta berriro erabili daitekeen kanta horietako bat. Artworka, bestalde, erakargarria da oso, azal Hipgnosis-zale eta guzti –nik bezalako zaharrunoek apreziatzen dakigun zerbait–. Artikuluaren sarrera burlati samarrean esaten nuena gogora ekarriz, ezin jakin, beste kasu batzuetan gertatu bezala, hirukoitz hau bere buruarengan konfiantza amaigabea daukan talde baten emaitza den, edo Berri Txarrak-en karreraren gainbeheraren hasiera. Ziurrenik ez bata ez bestea, zorionez: azken finean, hau ez da benetako hirukoitz bat, ez baita hiru LPren batuketa, hiru EPrena baizik. Edozein modutan ere, 2014ko euskal musikako lanik inportanteenetako bat.